مکانیسم و روش؛ روش شناسی اجتماعی در رئالیسم انتقادی

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

استادیار جامعه شناسی، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی

10.22059/jsr.2025.380570.1994

چکیده

مکتب رئالیسم انتقادی، بر اساس هستی شناسی و معرفت شناسی ویژه ای که دارد، برای مطالعه پدیده های اجتماعی و شناسایی مکانیسم های مولد زیربنایی این پدیده ها و رویدادها واجد روش شناسی خاصی است. این روش شناسی یک مدل چندمرحله ای است که در هر مرحله می کوشد تا یک گام به شناسایی و آشکارساز این مکانیسم ها نزدیک تر شود. اگرچه چند نسخه برای روش شناسی مبتنی بر رئالیسم انتقادی معرفی شده اند اما هیچ کدام نه به اندازه کافی به روشنی تقریر شده اند و نه هیچ کدام به تنهایی کارآمدی لازم را دارند. بنابراین، در این مقاله سعی شده ابتدا مراحل موجود، روشن تر و کاربردی تر تشریح شوند و سپس، صورتبندی تازه ای از این دو مدل ارائه شود تا در عمل و در پژوهش های اجتماعی کاربردی بتوان از این مدل ها بهره برد. نتیجه این امر، ارائه یک مدل روش شناختی پیشنهادی بوده است. اگرچه این مدل ابتناء کاملی بر دو مدل مذکور دارد اما خالی از نوآوری هم نیست. هم صورتبندی تازه‌ای دارد و هم از جهت تقریر، روشن تر و کاربردی تر است. این مدل روش شناختی پیشنهادی شامل فهت گام «توصیف»، «تجزیه تحلیلی»، «بازنگری»، «پس‌کاوی»، «مقایسه و پیرایش»، «عینی سازی و زمینه مندی» و «تصحیح» است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mechanism and Method: Social Methodology in Critical Realism

نویسنده [English]

  • Farhad Bayani
Assistant Professor of Sociology, Institute for Cultural, Social and Civilization Studies
چکیده [English]

Critical realism, based on its special ontology and epistemology, has a special methodology for studying social phenomena and identifying the underlying generative mechanisms of these phenomena and events. This methodology is a multi-stage model that tries to get one step closer to the identification and detection of these mechanisms at each stage. Although several versions of the methodology based on critical realism have been introduced, none of them have been clearly articulated enough, and none of them alone have the necessary efficiency. Therefore, in this article, it is tried to explain the existing steps in a clearer and more practical way, and then to present a new formulation of these two models so that these models can be used in practice and in applied social research. The result of this has been the presentation of a proposed methodological model. Although this model is completely different from the two mentioned models, it is not without innovation. It has a new formulation and it is clearer and more practical in terms of elucidation. This proposed methodological model includes the steps of "description", "analytical resolution", "retrodiction", "retroduction", "comparison and elimination", "concretization and contextualization" and "correction".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical realism
  • Methodology
  • Generative mechanism
  • Social reality
  • Explanation

مراجع

احسانی مقدم، ندا. دانائی فرد، حسن. خائف اللهی، حمدعلی و فانی، علی اصغر. (1399). «روش شناسی پژوهشی رئالیسم انتقادی؛ فهم مبانی، فرایند و اسلوب اجرا». روش شناسی علوم انسانی  26 (102): 22-1.
بلیکی، نورمن (1389)، استراتژی­های پژوهشی در علوم اجتماعی، ترجمه: حسن چاووشیان، تهران، انتشارات جامعه­شناسان.
توحیدی نسب، زینب و فروزنده، مرضیه. (1392). رئالیسم انتقادی؛ هستی نشاسی اجتماعی و امکان وارسی تجربی در علوم اجتماعی. قم: موسسه بوستان کتاب.
 
 Archer, Margaret, Bhaskar, Roy, Collier, Andrew, Lawson, Tony and Norrie, Alan (eds). (1998). Critical Realism: Essential Readings, London: Routledge.
Bhaskar, R. (1978). A Realist Theory of Science, Hassocks: Harvester Press.
Bhaskar, R. (2014). The possibility of naturalism: A philosophical critique of the contemporary human sciences. Routledge.
Bhaskar, R. (1989b). Reclaiming Reality: A Critical Introduction to Contemporary Philosophy, London: Verso.
Bhaskar, R. (1994). Plato etc.: The Problems of Philosophy and Their Resolution, London: Verso.
Bhaskar, R. (2005). The possibility of naturalism: A philosophical critique of the contemporary human sciences: Routledge.
Bhaskar, R. (2010). Interdisciplinarity and climate change: Transforming knowledge and practice for our global future: Taylor & Francis.
Bunge, M. (1979). Causality and Modern Science, New York: Dover.
Bygstad, B., & Munkvold, B. E. (2011). ‘In search of mechanisms. Conducting a critical realist data analysis’. Thirty Second International Conference on Information Systems, Shanghai.
Collier, A. (1994). Critical realism: an introduction to Roy Bhaskar's philosophy. London: Verso.
Danermark, B. (2001). Interdisciplinary research and critical realism the example of disability research. Alethia, 5(1), 56-64.
Danermark, B., Ekström, M., & Karlsson, J. C. (2002). Explaining society: Critical realism in the social sciences: Routledge.
Fletcher, A. J. (2017). Applying critical realism in qualitative research: methodology meets method. International journal of social research methodology, 20(2), 181-194.
Hastings, C. (2021). A critical realist methodology in empirical research: foundations, process, and payoffs. Journal of critical realism, 20(5), 458-473.
Lawson, T. (2003), Reorienting Economics, (Vol 20), London: Routledge.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1988). Criteria for Assessing Naturalistic Inquiries as Reports. Beverly Hills, California: Sage
Mingers, J. (2004), “Real-izing information systems: critical realism as an underpinning philosophy for information systems”, Information and Organization, 14(2), 87-103.
Sayer, A. 2010. Method in Social Science: A Realist Approach. Revised second edition. London: Routledge.
Thapa, D., & Omland, H. O. (2018). Four steps to identify mechanisms of ICT4D: A critical realism‐based methodology. The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries, 84(6), e12054.
Wynn Jr, D., & Williams, C. K. (2012). Principles for conducting critical realist case study research in information systems. MIS quarterly, 787-810.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 32، شماره 1
تیر 1404
صفحه 107-125

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار