ارزیابی برنامۀ دروس معارف اسلامی بر اساس الگوی کرک‌پاتریک و تأثیر آن دروس بر دینداری دانشجویان دانشگاه‌های کشور

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسایل اجتماعی ایران، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22059/jsr.2025.379526.1988

چکیده

هدف این پژوهش، ارزیابی برنامۀ دروس معارف اسلامی و تأثیر آن بر دینداری دانشجویان کشور میباشد. روش شناسی پژوهش در قالب پارادایم اثباتی، به روش کمی و با استفاده آزمون‌های مقایسه ای و همبستگی انجام شد. جامعۀ هدف شامل دانشجویان مقطع کارشناسی در دانشگاههای مختلف کشور (دولتی، آزاد و...) به اضافۀ دانشجویان پزشکی با حجم نمونه 2060 نفر است. ارزیابی دروس معارف اسلامی براساس الگوی نظری کرک پاتریک، در مراحل چهارگانه (واکنشی، یادگیری، رفتاری و نتایج) صورت گرفت. یافتهها بر اساس الگوی نظری کرک پاتریک، در مراحل واکنشی، یادگیری، رفتاری و نتایج، تجزیه و تحلیل شدند که حاکی از آن بود که در مراحل واکنشی، یادگیری و رفتاری، دانشجویانی که کمتر دروس معارف قدیمی را گذرانده بودند میانگین بالاتری بدست آوردند و نیز دانشجویانی که کتب پرسش محور را گذرانده بودند میانگین بالاتری از این مراحل بدست آوردند. مرحلۀ نتایج که با بیان نقاط قوت و ضعف ذکر شده میتواند موجب تسهیل مسیر شناخت چالشهای اثربخشی دروس معارف در دانشگاهها برای سیاستگذاران فرهنگی و اساتید دروس معارف باشد. بررسی ماتریس همبستگی بین ارزیابی از دروس معارف اسلامی و سطح دینداری نیز نشان داد که رابطۀ معنادار، مثبت و متوسطی بین نظر پاسخگویان پیرامون «ارزیابی دروس معارف اسلامی» و «میزان دینداری» (با ضریب 0.47) وجود دارد. توصیۀ سیاستی مقالۀ حاضر برای اثربخش بودن این قبیل دروس، «تطابق هرچه بیشتر محتوای کتب معارف اسلامی با نیازهای جامعۀ دانشگاهی و بصورت خاص دانشجویان بصورت دوره‌ای مثلاً هر چهار سال یکبار» و برنامه ریزی در «جذابیت فرم، شیوۀ اجرا و آموزش» در دانشگاهها بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Islamic Studies Courses Program Based on Kirkpatrick's Model and the Impact of Those Courses on the Religiosity of Students in the Country's Universities

نویسندگان [English]

  • Reza Safari Shali 1
  • Mojtaba Eslami 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University, Tehran, Iran.
2 PhD student of sociology of social issues in Iran. Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The aim of this research was to evaluate the Islamic Studies curriculum and its impact on the religiosity of university students in Iran. The research methodology was framed within a positivist paradigm, employing a deductive strategy, a quantitative approach, and the use of comparative and correlation tests. The target population included undergraduate students from various universities across the country (public, Azad, etc.) as well as medical students, with a total sample size of 2060 individuals. The evaluation of the Islamic Studies courses was conducted based on Kirkpatrick's theoretical model across its four stages (Reaction, Learning, Behavior, and Results). The findings were analyzed according to Kirkpatrick's theoretical model at the Reaction, Learning, Behavior, and Results stages. The analysis indicated that at the Reaction, Learning, and Behavior stages, students who had taken fewer traditional Islamic Studies courses achieved a higher average score. Furthermore, students who had studied question-based textbooks attained a higher average in these stages. The Results stage, by outlining the mentioned strengths and weaknesses, can facilitate the process of identifying the challenges related to the effectiveness of Islamic Studies courses in universities for cultural and educational policymakers and professors of these courses. An analysis of the correlation matrix between the evaluation of Islamic Studies courses and the level of religiosity also revealed a significant, positive, and moderate correlation between the respondents' views on the "evaluation of Islamic Studies courses" and their "level of religiosity" (with a coefficient of 0.47).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic education courses
  • question-based books
  • students
  • educational evaluation
  • religiosity

مراجع

استرواس، انسلم و کوربین، جولیت (1391). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه­ای، ترجمۀ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
امینی، محمد؛ رحیمی، حمید؛ صمدیان، زهره (1392). بررسی دیدگاه دانشجویان درباره موانع اثربخشی دروس معارف اسلامی در دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی، فصلنامه اندازه گیری تربیتی،4 (13): 21-43.
 انوری، حمیدرضا (1373). پژوهش راجع به تقدیرگرایی و عوامل مؤثر برآن، پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی.
حاجی­زاده میمندی، مسعود و ابراهیمی صدرآبادی، فاطمه (1389). رابطۀ جنسیت با میزان و ابعاد دین داری، زن در توسعه و سیاست، 8(3 (پیاپی 30))، 135-151.
خدایاری فرد، محمد؛ غباری بناب، باقر؛ عابدینی، یاسمین؛ به­ پژوه، احمد؛ شکوهی یکتا، محسن؛ پاک نژاد، محسن؛ افروز، غلامعلی؛ فقیهی، علی نقی (1387). آماده­سازی مقیاس سنجش دین­داری برای جمعیت دانشجویی، روانشناسی و علوم تربیتی، 38(3): 23-45.
خراسانی، اباصلت و حسینی ضرابی، حامد (1393). ارزشیابی آموزشی (از تئوری تا عمل)، تهران: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
دهقان عفیفی، ناهید و چاوش­باشی، فرزانه (1392). بررسی وضعیت الگوهای دینداری در میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی (واحد فیروزکوه)، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 3(2 (پیاپی 7)): 315-338.
سراج­زاده، سید حسین (1377). نگرش­ها و رفتارهای دینی نوجوانان تهرانی و دلالت­های آن برای نظریۀ سکولارشدن، نمایۀ پژوهش، ش7-8.
سراج‎زاده، سیدحسین و پویافر، محمدرضا (1388). سنجش دین­داری با رهیافت بومی، مجله جامعه‎شناسی مسایل اجتماعی ایران، 1(2): 1-18.
سروش، مریم (۱۳۸۰). بررسی عوامل فرهنگی موثر بر هویت مذهبی جوانان، مطالعه موردی شهر شیراز، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز، دانشکده علوم اجتماعی.
شجاعی زند، علیرضا (1384). مدلی برای سنجش دینداری در ایران. مجله جامعه شناسی ایران، 6(1): 34-66.
شریفی، ناهید؛ شاه­طالبی حسین­آبادی، بدری؛ اعتباریان خوراسگانی، اکبر (1399). مدرسۀ آینده در ایران: روش نظریۀ زمینه­ای، فصلنامۀ جامعه­پژوهشی فرهنگی، 11(2): 87-115.
صفری شالی، رضا؛ قوی، نیره و اسلامی، مجتبی (1403). چالش­های اثربخشی دروس معارف اسلامی در دانشگاه ها (مطالعۀ کیفی-میدانی). فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 14(53): 49-88.
طالبان، محمدرضا (1380). دینداری و بزهکاری در میان جوانان دانش­آموز، تهران: مؤسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات.
طالبان، محمدرضا (1378). سنجش دینداری و گرایش جوانان دانش­آموز نسبت به نماز، تهران: ادارۀ آموزش و پرورش منطقۀ 5.
غیاثوند، احمد (1380). بررسی فرایند جامعه­پذیری دینی جوانان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تهران)، پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
فتحی واجارگاه، کورش و دیبا واجاری، طلعت (1390). ارزشیابی اثربخشی دوره­های آموزشی؛ تهران، انتشارات آییژ.
فرجی پاک، مهدی؛ اصلانی، غلامرضا؛ مقامی، عبدالمجید (1397). بررسی عوامل درون سازمانی مؤثر بر اثربخشی دروس گروه معارف اسلامی، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 22(1): 23-40.
فورشت، ایگنر، پل رپستاد (1394). درآمدی بر جامعه‌شناسی دین، ترجمه مجید جعفریان، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
قربانعلی زاده، مژده و نجار نهاوندی، مریم (1393). سنجش میزان دینداری در میان دانشجویان جوان، مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 13(24): 112-95.
گنجی محمد، هلالی ستوده مهین (1390). رابطه گونه‎های دینداری و سرمایه اجتماعی (رویکردهای نظری و تجربی در بین مردم شهرستان کاشان)، جامعه‎شناسی کاربردی، 22(2 پیاپی 42): 95-120.
گیرتس، گلیفورد (1399). تفسیر فرهنگ‌ها، ترجمه محسن ثلاثی، نشر ثالث، تهران: نشر ثالث.
محسنی تبریزی، علیرضا و کرم اللهی، نعمت الله (1388). بررسی وضعیت التزام دانشجویان به ابعاد و نشانه­های دینداری، پژوهشنامۀ علوم اجتماعی، 3(2): 7-34.
محمدپور, احمد (1390). طرح­های تحقیق با روش­های ترکیبی: اصول پارادایمی و روش­های فنی، مجله مطالعات اجتماعی ایران، 4(2): 81-107.
مرشدی، ابوالفضل و توسلی، غلام عباس (۱۳۸۵). بررسی سطح دین­داری و گرایش­های دینی دانشجویان، مجله جامعه شناسی ایران، 7(4): 96-118.
مهرمحمدی، محمود (1387). تأملی در ماهیت متمرکز برنامه‌ریزی درسی، برنامه درسی، نظرگاه­ها، رویکردها و چشم‌اندازها، تهران: انتشارات سمت.
نوغانی دخت بهمنی، محسن؛ محمدی، فردین؛ کرمانی، مهدی (1398). خلق نظریه در مطالعات کیفی (رویکردی کاربردی به نظریۀ زمینه­ای)، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
نیک­پی، امیر (1380). نگاهی به برخی تحولات دینی در ایران معاصر، نامۀ انجمن جامعه­شناسی، ویژه­نامه دومین همایش مسایل اجتماعی ایران، شمارۀ 3: 43-61.
وارد، کیت (1394). در باب دین: معنا، رویکرد و آینده، تهران: انتشارات حکمت.
 
De Soto, W., Tajalli, H., Pino, N., & Smith, C. L. (2018). The Effect of College Students, Religious Involvement on Their Academic Ethic. Religion & Education, 45(2), 190–207.
Duke, James. (1998). The Dimensions of Religiosity: A Conceptual Model with an Empirical Test, Latter-day Saint Social Life: Social Research on the LDS Church and its Members, 203–230.
Ford, D. J. (2005). Bottom-line Training: performance- Based Results. USA: Training Education Management LLC.
Gaulden, Shawn. (2013). Exploring Cognitive Dissonance between College Students' Religious and Spiritual Beliefs and Their Higher Education, The Pegasus Review: UCF Undergraduate Research Journal: Vol. 6: Iss. 2, Article 4.
Gebber, B. (1995). Does Your Training make a Difference? Prove It!, Training, 16(2): 35-39.
Glock, Charles Y. and Rodney Stark. (1965). Religion and Society in Tension. Chicago: Rand McNally.
Glock, Charles Y. (1962). On the Study of Religious Commitment. Research Supplement to Religious Education, 57: 98–110.
Guba, E.G., & Lincoln, Y.S. (1982). Epistemological and methodological bases of naturalistic inquiry. ECTJ, 30, 233-252.
Katmon, Nooraisah & Jaafar, Hartini & Abdul Halim, Hazianti & Matjizat, Jessnor & Upsi, Rosmini & Rapani, Hanani & Farooque, Omar & Omar, Salmah. (2020). The Relationship between Facebook, Religiosity and Academic Performance. International Journal of Advanced Science and Technology. 29, 223-242.
King, Morton B. and Richard A. Hunt (1975). Measuring the Religious Variable: National Replication, Journal for the Scientific Study of Religion, 14:13–22.
Kirkpatrick, D. L., & Kirkpatrick, J. D. (2009). Evaluating training programs: the four levels. USA: Berrett-Koehler.
Kirkpatrick, D. L., & Kirkpatrick, J. D. (2008). Transferring learning to behavior: Using the four levels to Improve Performance. USA: Berrett-Koehler.
Kirkpatrick, D. L., & Kirkpatrick, J. D. (2007). Implementing the four levels. San Francisco: Berrett-Koehler.
Mol, Hans. (1977). Identity and the Sacred: A Sketch for a New Social-Scientific Theory of Religion. New York: Free Press.
Rae, L. (2000). Effective planning in Training and Development. London: Koagan page.
Roof, Wade Clark. (1979). Concepts and Indicators of Religious Commitment: A Critical Review. The Religious Dimension: New Directions in Quantitative Research, 17–45.
Tashakkori, A., and C. Teddlie (1998). Mixed Methodology: Combining Qualitative and Quantitative Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
Stolz, Jorg. (2008). the explanation off religiosity : testing  sociological mechanisms empirically. ORS- Working Papers.
Wilson, E.O. (1999). The natural sciences. Consilience: The Unity of Knowledge (Reprint ed.). New York: Vintage.
Zubairu, Umaru & Sakariyau, Olalekan (2016). The Relationship between Religiosity and Academic Performance amongst Account. International Journal of Evaluation and Research in Education, 5(2), 165.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 32، شماره 1
تیر 1404
صفحه 333-356

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار