بررسی جامعه‌شناختی تأثیرات طب ایرانی - اسلامی بر نظام طب چینی (مطالعه‌ی موردی: تالیف کتاب «هوی هوی یائو فانگ» در چین)

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده‌ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی رشته‌ ایران‌شناسی دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله به بررسی عوامل جامعه­شناختی و روندهای تاریخی دخیل در تاثیرگذاری طب ایرانی-اسلامی بر نظام طب چینی اختصاص دارد. مقاله نشان می­دهد که سیاست­های داخلی و خارجی حکومت چین، جنگ­ها، رویه‌ی باج­ستانی، گسترش زبان فارسی، و تجارت از جمله مهم‌ترین عوامل موثر بر گسترش و پذیرش نظام طب ایرانی-اسلامی در چین بوده است. از حیث تاریخی نیز تشکیل امپراتوری بزرگ مغول (تاسیس امپراتوری یوآن در چین و حکومت نوادگان چنگیز و ایلخانان مغول در ایران) موجب برقرار شدن رویه­های نسبتاً واحد و مشترک در دو کشور شد، و امکان تبادل فرهنگی به‌خصوص در حوزه‌ی پزشکی بین ایران و چین به اوج خود رسید. مقاله نشان می­دهد که نظام طب ایرانی-اسلامی عموماً در سه شکل رواج داروها و نسخه­های طبی، تئوری­ها و فنون درمانی، و تالیف کتب پزشکی، بر نظام طب چینی اثر گذارده است. تالیف کتاب «هوی هوی یائو فانگ» به‌عنوان یک دانش‌نامه‌ی بزرگ طبِ اسلامی که مجموعه‌ی وسیعی از نسخ طبی و داروهای گیاهی ایرانی و اسلامی را دربرمی­گیرد، نقطه‌ی عطف اثرگذاری طب ایرانی–اسلامی و نفوذ و پذیرش آن در نظام طب چینی است. این کتاب در اوایل سلسله‌ی مینگ[1] (1644-1368 م.) توسط جمعی از علما و اطبای مسلمانِ چینی به‌زبان چینی تالیف شده، و منابع آن عموماً کتب و نسخ پزشکان مسلمان نظیر ابن­سینا و رازی است. به­علاوه این کتاب براساس نظریه‌ی عناصر اربعه نگاشته شده که اساساً متفاوت و مجزا از نظریه‌ی عناصر پنج‌گانه در نظام شناختی چینی است. این مقاله با اتکا به جهت­گیری نظری جامعه­شناسی تطبیقی-تمدنی علم، و براساس مطالعه‌ی اسناد و مدارک تاریخی، به‌خصوص منابع چینی نگاشته شده است.



[1] 明 / ming

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological study of the effects of Persian-Islamic medicine on Chinese medicine (Case study: the compilation of “Hui Hui Yao Fang” in China)

نویسندگان [English]

  • ghasem zaeri 1
  • ching (rastin) Vang 2
چکیده [English]

This article analyzes the effects of Persian-Islamic medicine on Chinese medicine from a historical and sociological point of view. It suggests that the most important factors in this regard were the policies of ancient Chinese governments, wars and tributes, commerce and also the spread of Persian language. With Mogul Empire’s occupation of China and Iran (the establishment of Yuan dynasty and Ilkhanate), the cultural exchange between the two countries reached a
peak. The Islamic medicine has affected the Chinese medicine through spreading Persian and Islamic drugs and prescriptions, medical theories and compiling medical books. “Hui Hui Yao Fang” has been regarded as a Chinese- Islamic medical encyclopedia and one of the perfect examples of the influence of Persian-Islamic medicine on Chinese medicine. The resources and master copies of the book were the works of Muslim physicians in medieval times, such the medical books of Avicenna and Muhammad Ibn Zakariyā Rāzī. The contents of the book also embodied the Persian- Islamic medical theories, such as “four classical elements”. This article has applied comparative-civilizational sociology of science and has reviewed historical, especially Chinese, documents.     

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian-Islamic medicine
  • Chinese medicine
  • Hui Hui Yao Fang
  • comparative sociology of science
  • بلاوت، جیمز. ام. 1389. هشت تاریخ‌دان اروپامحور. ترجمه‌ی ارسطو میرانی و بهیان رفیعی. تهران: امیرکبیر. 
  • جان، سین لیان. 1385. متون باستانی بیرامون روابط چین و غرب. ترجمه‌ی جان هون نین. تهران: پژوهشکده‌ی زبان و گویش. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
  • دریایی، تورج. 1382. فرزندان و نوادگان یزدگرد سوم در چین. ایران‌شناسی. سال پانزدهم. شماره‌ی 59. صص.548-540.
  • رشیدالدین فضل‌الله. 1940 م. تاریخ مبارک غازانی: داستان آباغاخان و سلطان احمد و ارغونخان و گیخاتوخان. لندن: چاپ کارل یان.
  • شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا. 1392. قانون. ترجمه‌ی عبدالرحمن شرفکندی (هه ژآر). تهران: انتشارات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
  • قاضی طباطبایی، محمود و ابوعلی ودادهیر. 1386. جامعه­شناسی علم فن­آوری: تاملی بر تحولات اخیر جامعه­شناسی علم. فصل‌نامه‌ی نامه‌ی علوم اجتماعی. شماره‌ی 31.
  • عبدالله بن لطف‌الله حافظ ابرو. 1380. زبده‌التواریخ. تصحیح سیدکمال حاج سیدجوادی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • کجباف، علی‌اکبر. 1376. روابط چین و ایران از آغاز تا ساسانی. نشریه‌ی علمی و پژوهشی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی اصفهان. شماره‌ی 9. صص 175-147.
  • مشکور، محمدجواد و دیگران. 1356. تاریخ روابط فرهنگی ایران از آغاز تا قاجاریه. تهران: انتشارات حوزه‌ی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر.
  • مندالیوس، جان. 1385. جامعه­شناسی تاریخی. در همیلتون، گری جی. و دیگران. 1385. تاریخ­نگاری و جامعه­شناسی تاریخی. ترجمه‌ی هاشم آقاجری. تهران: کویر.
  • هابسون، جان. 1387. ریشه­های شرقی تمدن غربی. ترجمه‌ی عبدالله فرهی. تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  • هاف، توبی. ای. 1384. خاست‌گاه نخست علم جدید: اسلام، چین و غرب. ترجمه‌ی حمید تقوی­پور. تهران: موسسه‌ی تحقیقات و توسعه‌ی علوم انسانی.
    • Needham, J. 1981. Science in Traditional China: A Comparative Perspective. Cambridge, MA: Harvard University Press.
    • Needham, J. 1954. Science and Civilisation in China. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
    • Laufer, B. 1919. Sino-Iranica; Chinese Cintributions to the History of Civilization in Ancient Iran, Field Museum of Natural History Publication 201, Anthropological Series, Vol. XV, No.3, Chicago.
    • Nelson, B. 1981. On the Roads to Modernity, Totowa, N.J.: Rowman & Little-field.
    • Devendra, S. 1990. New Light on Some Arabic Lithic Records in Sri Lanka. in Sri Lanka and the Silk Road of the Sea, ed. by Sendake Bandaranyake, Lorna Dewaraja, K. D. G. Wimalaratne, The Sri Lanka National Commission for UNESCO and the Central Cultural Fund. Colombo, pp 217-290.

کتاب‌نامه‌ی چینی[1]

  • [唐] 段成式,酉阳杂俎,北京:中华书局,1981。

(دوان، چنگ شی(1981م.)، یو یانگ زا زو، پکن، اداره‌ی نشریات چینی).

  • [宋] 王钦若,册府元龟,北京:中华书局,1960。

(وانگ، چین ژو(1960م.)، تسه فو یوان گوی، پکن، اداره‌ی نشریات چین).

  • [宋] 李昉,太平广记,中华书局,1961。

(لی، فاانگ(1961م.)، تای پینگ گوانگ جی، پکن، اداره‌ی نشریات چین).

  • [元] 王士点,商启翁,秘书监志,浙江古籍出版社,1992。

(وانگ، شی دیان؛ شانگف چی ونگ(1992م.)، می شو جیان جی، هانگ جو: انتشارات متون تاریخی جی جیانگ).

  • [明] 宋濂,元史-列传十二-赛典赤·赡思丁,北京:中华书局,1976。

(سونگ، لیان(1976م.)، تاریخ سلسله‌ی یوان- تذکره‌ی دوازدهم- سید اجل شمس­الدین، پکن، اداره‌ی نشریات چین).

  • [明] 宋濂,元史,北京,中华书局,1968。

(سونگ، لیان(1968م.)، تاریخ سلسله‌ی یوان، پکن، اداره‌ی نشریات چین).

  • [明]陶宗仪,南村辍耕录,北京:中华书局,1959。

(تائو، زونگ یی(1959م.)، «نان تسون چوا گنگ لو»، یکن، اداره‌ی نشریات چین).

  • [明]陶宗仪,南村辍耕录,北京:中华书局,1980。

(تائو، زونگ یی(1980م.)، «نان تسون چوا گنگ لو»، یکن، اداره‌ی نشریات چین).

  • 关履权,宋代广州香药贸易史述,宋史研究论文集,上海:上海古籍出版社,1982。

(گوان، لو چوان(1982م.)، نقد تاریخی بازرگانی گوانگجو در دودمان سونگ، مجموعه‌ی مقالات مطالعه‌ی تاریخ سونگ، شانگهای : انتشارات متون تاریخی شانگهای).

  • 宋岘,《回回药方》与几种阿拉伯古代医书[J],西域研究,1991(3),79-85页。

(سونگ شیان، فنگ جین یوان (1991م.)، هوی هوی بائو فانگ و چند تا منبع طب تاریخی عربی و فارسی ، مطالعه‌ی مناطق غربی ، 1991(3)، صص.79-85).

  • 宋岘,冯今源,论古代阿拉伯医方书与_回回药方_的剂量关系[J],回族研究,1991(4),82-86页。

(سونگ، شیان؛ فنگ، جین یوان (1991م.)، بررسی ارتباط مقدار خوراک دارو مندرج در هوی هوی یائو فانگ با کتب طبی قدیم عربی ، مطالعه‌ی ملیت هوی، 1991(4)، صص.82-86).

  • 李景荣 ,备急千金要方校释,北京:人民卫生出版社,1998。

(لی، جینگ ژونگ(1998م.)، تفاسیر «بی جی چیان جین یائو فانگ»، پکن؛ انتشارات بهداشتی مردم).

  • 李经纬,林昭庚,中国医学通史·古代卷,北京:人民卫生出版社,2000。

(لی، جینگ وی، لین شائو گنگ(2000م.)، تاریخ عمومی طب چینی-، پکن، انتشارات بهداشتی مردم، ج. دوران باستانی).

  • 宋岘,回回药方考释,北京:中华书局,2000。

(سونگ، شیان(2000م.)، تفاسیر هوی هوی یاو فانگ، پکن، نشریات اداره‌ی چین).

  • 宋岘,古代波斯医学与中国,北京:经济日报出版社,2001。

(سونگ، شیان(2001م.) ، طب فارسی باستانی و چین، پکن، انتشرات روزنامه‌ی اقتصادی).

  • 朱杰勤,中国伊朗历史上的友好关系[J],历史研究,1978(07),72-82页。

(جو، جیه چین(1978م.)، روابط مودت بین ایران و چین در دوران تاریخی، مطالعه‌ی تاریخ، 1978(07)، صص.72-82).

  • 刘迎胜,回族语言800年发展史简要回顾-从波斯语到“回族汉语”[J]. 中国文化研究,2003(冬),143-153页。

(لیو، یینگ شنگ(2003م.)،"تاریخ مختصر هشتصد سالگی توسعه ملیت هوی --- از زبان فارسی تا زبان ملیت هوی"، پژوهش فرهنگ چینی، 2003(زمستان)، صص143-153).

  • 王一丹,波斯拉什特史集中国史研究与文本翻译,北京:昆仑出版社,2006。

(وانگ، یی دان(2006م.)، مطالعه‌ی «بخش «تاریخ چین» در «جامعه التواریخ» رشیدالدین» و ترجمعه‌ی آن، پکن، انتشارات کون لون).

  • 韩昇,中国古代的外交实践及其基本原则[J].学术研究,2008(08),93-107页。

(هان، شنگ(2008م.)، "اعمال و اصول  امور دیپلماتیک چین قدیم"، مطالعات علمی، 2008(8)، صص.93-107).

  • 何春明,浅议唐朝政府对外来穆斯林商人的优待及影响[J].民族论坛,2011(04),55-57页。

(هه، چون مینگ(2011م.)، بررسی برتری دادن دولت دودمان تانگ به تجار مسلمانی خارجی تأثیرات آن، "تریبون ملتی"، 2011(4)، صص.55-57).

  • 张丽,李珣《海药本草》与伊斯兰文化对中医药学影响[J],实用中医内科杂,2013(7),5-6页。

(جان، لی (2013م.)، های یائو بن تسائو اثر لی شون و تأثیر فرهنگ اسلامی در طب سنتی چینی ، مجله‌ی رشته‌ی داخلی پزشکی سنتی چین عملی ، 2013(7)، صص.5-6).

  • [瑞典] 多桑,多桑蒙古史,冯承钧译,下册,北京:中华书局,1962。

(ابراهام دوسون(1962م.)، تاریخ مغول، ترجمه‌ی فنگ چنگ جون، پکن، اداره‌ی نشریات چین، جلد آخر).



[1]  به­منظور استفاده مناسب­تر خوانندگان مقاله از منابع چینی مورداستفاده، ترجمه‌ی فارسی این منابع نیز ذکر شده است.