تصوف و حیات اجتماعی؛ بررسی جهت‌گیری دو طریقت نقشبندی و نعمت الهی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی در عصر تیموری

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

هدف از این مطالعه نشان‌دادن ابعاد اجتماعی تصوف، با تاکید بر دو طریقت نقشبندی و نعمت‌الهی است. با بهره‌گیری از تیپ‌شناسی وبر از دو تیپ عارف و زاهد، فهم جهت‌گیری طریقت‌های صوفیانه (دو طریقت مذکور) در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی مطمح نظر بوده است. دورة تاریخی مورد بررسی دورة تیموری است. این پژوهش با روش تحلیل اسناد تاریخی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دو طریقت نقشبندی و نعمت‌الهی در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی بسیار فعال بوده‌اند و به­نظر می‌رسد تیپ‌شناسی وبر برای فهم جهت‌گیری‌های طریقت‌ها در تصوف اسلامی، ابزار کارآمدی نیست. از نظر وبر جهت‌گیری صوفیانه از تیپ جهت‌گیری عارفانه است. اما نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که جهت‌گیری طریقت‌های نقشبندی و نعمت‌الهی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی متفاوت از تیپ‌شناسی وبر است. به­نظر می‌رسد برای فهم جهت‌گیری صوفیانه در امور دنیوی تیپی مستقل از دو تیپی که وبر صورت‌بندی کرده مورد نیاز است. نتایج حاصل از این تحقیق موید نفوذ تصوف در دورة میانی در حیات اجتماعی است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sufism and Social Life;Scrutinizing Inclinations of Two Paths of Sufism, Naqshbandi and Nimatullahi, in Economic and Political Spheres in Teymouri Era

نویسنده [English]

  • neda Hosseini milani
چکیده [English]

The aim of this study is to show social aspect of Sufism with the emphasis on Naqshbandi and Nimatullahi orders.It was also our goal to understand the direction of Sufi orders in political and economic spheres by using the Weber's typology of Asceticism and Mysticism. The historical period chosen was the Timuri. This research uses the investigation of historical documents. The results show that Naqshbandi and Nimatullahi orders were very active in political and economic spheres and it seems that the Weber's typology is not an efficient to understand the direction of orders in the Islamic Sufism .According to the Weber's, sufi direction is a mystic one. However, the results show that the direction Naqshbandi and Nimatullahi orders in political and economic spheres are different from the Weber's typology. It seems that there should be an independent typology to understand the direction of sufism in worldly affairs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nimatullahi
  • Naqshbandi
  • Sufi
  • Timuri
  • Social Life

مراجع

- بخاری، صلاح بن مبارک (1371)، انیس الطالبین و عده السالکین، تصحیح و مقدمه خلیل ابراهیم صاری اوغلی، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، کیهان.
- پارسا، خواجه محمد (1354)، رساله قدسیه، تعلیقات و تصحیح ملک محمد اقبال، چاپ چهارم
- پازوکی، شهرام (1393)، "شاه نعمت‌الله ولی و طریقه وی"، جلوه‌های معنویت در اسلام (مجموعه مقالات)، تهیه و تدوین سید حسین نصر، ترجمه فاطمه شاه حسینی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول، قم.
- جامی، نورالدین عبدالرحمن (1386)، نفحات الانس، تعلیقات و تصحیح محمود عباسی، چاپ پنجم.
- خواندمیر (1333)، حبیب السیر، ج. 3و 4، تهران، کتابفروشی خیام.
- رسولی، علی و دیگران (1388)، «طریقت و تجارت: کارکردهای تجاری نقشبندیه در دوره تیموری»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الازهرا، سال نوزدهم، شماره 4، پیاپی 81، زمستان.
- سمرقندی، محمد بن محمدرضا (1388)، سلسله العارفین و تذکره الصدیقین (در شرح و احوال خواجه عبدالله احرار)، تهران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- فرزام، حمید (1391)، احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت‌الله ولی، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول.
- فوربز منز، بئاتریس (1392)، قدرت، سیاست و مذهب در عصر تیموریان، ترجمه حسن اسدی، تهران، انتشارات مولی، چاپ اول.
- فیرحی، داود (1386)، قدرت، دانش و مشروعیت، نشر نی، تهران، چاپ ششم.
- کربن، هانری (1391)، اسلام ایرانی : چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران، نشر سوفیا، چاپ اول.
- کرمانی، عبدالرزاق (1335)، «رساله تذکره در مناقب شاه نعمت‌الله ولی»، مجموعه اخوال شاه نعمت‌الله ولی، تصحیح و مقدمه ژان ابن،، تهران، چاپ اول.
- کسروی، احمد (1344)، صوفیگری، تهران، فرخی.
- ماسینیون، لوئی (1389)، سلمان پاک و نخستین شکوفه‌های معنوی اسلام، ترجمه علی شریعتی، مقدمه عبدالرحمن بدوی، مشهد، ایران جوان.
- معصوم علیشاه، محمد معصوم بن زین‌العابدین (1382)، طرائق الحقایق، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، سنایی، چاپ دوم.
- نیشابوری، میرعبدالاول (1380)، احوال و سخنان عبدالله احرار، مقدمه و تصحیح عارف نوشاهی
- نعمت‌الهی، صنع‌الله (1335)، رساله احوال و مقامان شاه نعمت‌الله ولی، مجموعه احوال شاه نعمت‌الله ولی، تصحیح و مقدمه ژان ابن، تهران، انتشارات انسیستو ایران و فرانسه.
- واعظ کاشفی (1356)، رشحات عین‌الحیات، تعلیقات و تصحیح علی اصغر معینیان، تهران، چاپ اول.
- وبر، ماکس (1382)، دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران، هرمس، چاپ اول.
- وبر، ماکس (1382)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمه حسین چاووشیان، تهران، نشر مرکز، چاپ اول.
- هکمن، سوزان (1390)، وبر، گونة ایده‌آل و نظریة اجتماعی معاصر، ترجمه علی پیمان و مهدی رحمانی، تهران، رخدادنو، چاپ اول.
- Hodgson, Marshall G. S. (1977), The Venture Of Islam,Vol 2, Chicago And London, The University Of Chicago Press.
- Weber, Max(1964), The Sociology of Religon, Translated by Ephrain Fischoff, Boston, Beacon Press.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 23، شماره 1 - شماره پیاپی 23
بهار و تابستان 1395
شهریور 1395
صفحه 237-260

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار