گونه‌شناسی ایستارهای معرفتی دانشجویان نسبت به دین؛(مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شریف)

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دانشگاه تهران

2 فارغ‌التحصیل ارشد جامعه‌شناسی از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

چکیده

یکی از پیشرفت‌های جامعه‌شناسی دین فرارَوی از الگوهای صلب و تک‌بعدی «دین‌داری» به‌سمت الگوهای پیچیده‌تر دین‌داری یا «دین‌داری‌ها» است. فاقدقدرمشترک‌بودن افرادی با الگوهای دین‌داری متفاوت، امکان مقایسة تطبیقی و اندازه‌گیری در مقیاسی واحد را سلب می‌کند. چنین وضعیتی ضرورت گونه‌شناسیِ نسبت‌های مختلف افراد با مقولة دین را توجیه می‌کند. این پژوهش درصدد گونه‌شناسی ایستارهای معرفتی دانشجویان نسبت به دین است. به‌منظور تعیین موضع و ایستارهای دانشجویان، صرفاً به وجوه معرفتی و نگرشی دانشجویان تاکید شده است و در مواردی که از مسائل عملی پرسش شده، موضع معرفتی فرد نسبت به مسالة مذکور مدنظر بوده است. داده‌های این پژوهش از مصاحبه‌های عمیق با 50 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شریف و در دو مرحله به‌دست آمده‌اند. در این پژوهش از روش نظریة مبنایی برای تحلیل و طبقه‌بندی داده‌ها در جهت دستیابی به الگوی گونه‌شناسی استفاده شده است. چارچوب مفهومی نیز از رفت‌وبازگشت میان قیاس (ادبیات نظری موجود) و استقراء (داده‌های تجربی حاصل از مصاحبه‌های مرحلة اول) و در شش محور کلی (نگرش به دین و هستی‌شناسی، انتظار از دین، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، غایت و معنای زندگی و مبانی اخلاقی) تثبیت شده و مبنای مصاحبه‌های مرحلة دوم قرار گرفته است. نتایج حاصل از کدگذاری داده‌ها ذیل محورهای صورت‌بندی‌شده در چارچوب مفهومی، در قالب مدلی تحلیلی، الگویی چهار وجهی (راهبردهای هستی‌شناسانه، راهبردهای معرفتی فرد نسبت به دین، موضع فرد نسبت به کیفیت حضور دین در اخلاق اجتماعی و سیاست و بازتاب ایستارهای معرفتی در اتخاذ راهبرد عملی نسبت به دین) را برای گونه‏شناسی ایستارهای معرفتی دانشجویان نسبت به دین فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology of Students’ Cognitive Stances toward Religion; The Study of Students of University of Tehran and Sharif University

نویسندگان [English]

  • Saber Jafari Kafiabad 1
  • Mohammad Seyyed Ghorab 2
1 Student of University of Tehran
2 M.S. of Sociology
چکیده [English]

One of progresses of sociology of religion is about transcending beyond rigid and one-dimensional patterns of religiosity and inclining to complex and articulated patterns of religiosity or in other words “religiosities”. Incommensurability of different individuals’ stances rejects the possibility of any comparison or measurement. Such condition justifies the necessity of typology of different relations of individuals with religion. This research tries for typology of cognitive stances of students toward the religion. The only thing which is considered in this research is attitude and cognitive aspects; in the cases practical aspects are questioned, the primary goal is focusing on cognitive stances. Data of the research is gathered from 50 deep interviews in two stages with students of University of Tehran and Sharif University. Grounded Theory is used as method for classifying and categorizing data in achieving a pattern for typology. Conceptual framework is established by a cyclic process between induction (empirical data from interviews) and deduction (existing theoretical literature) in six general axes (ontology and attitudes about religion, expectations of religion, epistemology, anthropology, meaning and end of the life, and ethical foundations). This conceptual framework is the groundwork of second stage of interviews. Results which are formulated from codifying the data under the conceptualized axes have provided a four-dimensional pattern (ontological strategy, epistemological strategies of individual toward religion, individual’s position about quality of presence of religion in social ethics and politics, and reflex of cognitive stances on taking practical strategy toward religion) for typology of cognitive stances of students toward religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “typology”
  • “cognitive Stances”؛ “Religion”؛ “students”؛ “religiosities”

مراجع

-         آروین، بهاره. (1384). بررسی رابطه میان نهادمندشدن دین و شخصی شدن آن در جامعه ایرانی پس از انقلاب اسامی. پایا ن‌نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
-         آزاد ارمکی، تقی؛ غیاثوند، احمد. (1381). تحلیل جامعه شناختی دینداری جوانان با رویکرد بی‌شکلی دینداری. پژوهشنامه علوم انسانی. ویژ ه‌نامه جامعه شناسی. شماره 35.
-         استراوس، اَنسِلم؛ کربین، جولیت. (1391)، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریة زمینه‌ای. ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
-         اسدی شیاده، مریم. (۱۳۹۰). بررسی انواع دینداری زنان در شهرستان آمل، مقایسه دینداری دختران دهه ۶۰ با دینداری مادرانشان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مطالعات فرهنگی. دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
-         برگر، پیتر آل. (1380). افول سکولاریزم: دین خیزش‌گر و سیاست جهانی. افشار امیری. تهران: موسسه نشر پنگان.
-         بلیکی، نورمن. (1389). طراحی تحقیقات اجتماعی. حسن چاووشیان. تهران: نشر نی.
-         بیابانی، آزیتا. (1381). بررسی رابطه پایگاه اقتصادی اجتماعی با نوگرایی دینی با تأکید بر دانش‌آموزان پایه سوم دبیرستان‌های دولتی. پایا ن‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس تهران.
-         توسلی، غلام‌عباس؛ مرشدی، ابوالفضل. (1385). بررسی سطح دینداری و گرایش‌های دینی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه صنعتی امیرکبیر). مجله جامعه‌شناسی ایران. شماره 28. زمستان.
-         جوادی آملی، عبدالله (1372) شریعت در آینه معرفت. قم: موسسه فرهنگی رجاء.
-         حبیب‌زاده، رامین. (1384). بررسی انواع دینداری در بین دانشجویان دانشگاه تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس تهران.
-         حسن‌پور، آرش؛ ربانی، علی. (1393). نقد مطالعات گونه‌شناسی دینداری و ارائه چارچوبی نو. مجله راهبرد فرهنگ. شماره 28. زمستان.
-         دواس، دی. ای. (1382). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی.
-         ذوالفقاری، ابوالفضل. (1389). رابطه میزان دینداری (التزام دینی) با نوع دینداری. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 49.
-         راد، فیروز؛ منبری، راحله. (1388). مقایسه بررسی برخی عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان. مجله مطالعات جامعه‌شناسی. شماره 2. بهار.
-         ربانی گلپایگانی، علی. (1386). ریشه‌ها و نشانه‌های سکولاریسم. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
-         سبحانی تبریزی، جعفر و دیگران. (1374). مصاحبه: «اقتراح»، قم: مجله نقد و نظر. شماره 3 و 4، صفحه 4 تا 29.
-         سراج زاده، حسین؛ شریعتی، سارا؛ صابر، سیروس. (1383). بررسی رابطه میزان دینداری و انواع آن با مدارای اجتماعی. دو فصلنامه علوم اجتماعی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی فردوسی مشهد. دوره اول. شماره 4.
-         سروش، عبدالکریم. (1378). اصناف دین ورزی. مجله کیان. شماره 50.
-         شایگان، فریبا. (1386). بررسی رابطه دینداری و اعتماد سیاسی. رساله دوره دکتری جامعه شناسی. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         شجاعی‌زند، علیرضا. (1381). عرفی‌شدن در تجربه مسیحی و اسلامی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران؛ انتشارات باز.
-         شجاعی‌زند، علیرضا. (1384). مدلی برای سنجش دینداری در ایران. مجله جامعه‌شناسی ایران. شماره 6.
-         شجاعی‌زند، علیرضا. (1391). مبنای ساخت مدل برای سنجش دینداری. مجله روش‌شناسی علوم انسانی. شماره 68.
-         غلامی‌زاده بهبهانی، شیرین. (1385). دینداری موازی؛ مطالعه دلایل جامعه‌شناسانه پیدایش آن. پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشگاه الزهرا (س).
-         فراستخواه، مقصود. (1386). نمایی از دین‌ورزیدن طبقات متوسط جدید شهری. برگرفته از وبلاگ شخصی: http://farasatkhah.blogsky.com
-         فلیک، اووه. (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی. هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
-         کدیور، محسن. (1385). داد و ستد اسلام و مدرنیته. همایش دین و مدرنیته. مرکز بین‌المللی گفتگوی ادیان. تهران: حسینیه ارشاد.
-         کرسول، جان. (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش. حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی. تهران: صفار- اشراقی.
-         کرمی، سعید (1388). سکولاریسم؛ خاستگاه، مبانی و مولفه‌ها. تهران: امیرکبیر.
-         کمالی اردکانی، علی‌اکبر. (1391). بررسی و نقد مبانی سکولاریسم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
-         گنجی، محمد؛ هلالی ستوده، مینا. (1390). رابطه گونه‌های دینداری و سرمایه اجتماعی. فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی. شماره 2.
-         مجتهد شبستری، محمد. (1381). نقدی بر قرائت رسمی از دین؛ بحران‌ها، چالش‌ها و راه‌حل‌ها. تهران: انتشارات طرح نو.
-         محدثی، حسن. (1379). مأخذشناسی مطالعات تجربی دینداری در ایران. مرکز پژوهش‌های بنیادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-         محدثی، حسن. (1392). امتناع اندازه‌گیری دینداری و امکان رتبه‌بندی نوع دینداری. مجله مطالعات اجتماعی ایران. دوره هفتم. شماره 1. بهار.
-         محمدی اردکانی، فائزه. (1382). شناخت انواع دینداری‌های جوانان و عوامل مؤثر بر آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         مصباح یزدی، محمّد تقی (1370) آموزش عقاید. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
-         مطهری، مرتضی. (1369). مجموعه آثار. قم: صدرا.
-         ملاحسنی، حسین. (1381). بررسی رابطه میزان سرمایه اجتماعی و نوع دینداری در بین دانش‌آموزان سال سوم دبیرستان در استان گلستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.
-         ملکیان، مصطفی. (1378). سخنی در چند و چون ارتباط اسلام و لیبرالیسم. مجله کیان. شماره 48.

-         موحد، مجید؛ حمیدی‌زاده، احسان. (1389). مطالعه رابطه ی میان دینداری دانشجویان دوره ی دکتری دانشگاه شیراز با گرایش و فعالیت علمی آنان. مجله پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه. شماره 4. بهار و تابستان.

-         میرسندسی، محمد. (1383). مطالعه میزان و انواع دینداری دانشجویان. پایان‌نامه دکتری. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس تهران.
-         نیک‌پی، امیر. (1380). نگاهی به برخی تحولات دینی در ایران معاصر. نامه انجمن جامعه‌شناسی. شماره سوم.
-         نیک‌پی، امیر؛ خسروخاور، فرهاد. (1382). مطالعه دینداری جوانان. گزارش در گروه جامعه‌شناسی دین. انجمن جامعه‌شناسی ایران.
-         وبر، ماکس. (1392). اقتصاد و جامعه. عباس منوچهری، مهرداد ترابی‌نژاد، مصطفی عمادزاده. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
-         همتی، همایون. (1384). اندیشه دینی و سکولاریسم. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
-         هوشنگی، طیبه. (1386). بررسی رابطه انواع دینداری و ابعاد نظام شخصیت در شهر قم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی.
-         Berger, Peter. (1967) The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion. New York: Anchor Books.
-         Bruce, Steve. (2002).God is Dead: Secularization in the West. Oxford: Blackwell.
-         Khosrowkhavar, F. (2007). The New Religiosity in Iran. Social Compass. 54(3). 453–463.
-         Taylor, Charles. (2007). A Secular Age. Harvard University Press
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 24، شماره 1
مربوط به بهار و تابستان 1396
مهر 1396
صفحه 41-77

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار