رَویه‌های به گفتمان درآوردن نحوة پوشش زنان پس از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

دانشگاه رازی

چکیده

تصور رایج دربارة وضعیت پوشش زنان پس از انقلاب اسلامی نزد اغلب منتقدان سیاست‌های حجاب این است که طی سه دهة اخیر، نظام سیاسی صرفاً با تکیه بر سازوکارهای سرکوب به تحمیل پوشش دلخواه خود - پوششی که برگرفته از دستورات مندرج در متون دینی است - مبادرت ورزیده است؛ تصوری که با بدیهی فرض کردن سرکوب زنان در حوزة پوشش، نه‌تنها مکانیسم‌هایی را که در این زمینه عمل کرده از نوع سرکوب قلمداد می‌کند، بلکه بر آن است تا با توسل به گفتمان مخالف، مانع از پیشروی ساز و کارهایی شود که تا به امروز موانع چندانی بر سر راه خود تجربه نکرده‌اند. اما به نظر می‌رسد که مسئله‌زا کردن نحوة پوشش زنان در دهة منتهی به انقلاب و پس از آن، اغلب به واسطه گفتمان و در گفتمان صورت گرفته است؛ آن هم نه صرفاً یک گفتمان خاص، بلکه شبکه‌ای از به‌گفتمان‌درآوردن‌های متنوع که ریشه در کانون‌های مختلف تولید گفتمان و قدرت داشته است؛ به گونه‌ای که گاه تلاش برای محو نشانه‌های رژیم پیشین بوده که حجاب را به گفتمان درآورده، گاه جنگ بوده که حجاب را در پیوند با گزاره‌های مربوط به ایثار و شهادت تحت تعقیب گفتمانی قرار داده، گاه پیچیدگی جمعیت و سعی در وقوف بر نظم‌پذیری خاص آن بوده که میل به فراهم آوردن دانشی از حجاب را زنده کرده و به تولید گفتمانی علمی دربارة آن منجر شده، و گاه هم نگرانی از اثرات تکنولوژی‌های مولد حجاب بوده که سخن‌گفتن از آن در قالب گفتمان تهاجم فرهنگی را سبب گشته است و در این اواخر هم گفتمان جامعة مدنی و بعدتر، گفتمان خُردترِ مُد بوده که حجاب را احاطه کرده است. در هر صورت یک چیز مسلّم است و آن اینکه حجاب در متن همین گفتمان‌ها است که واقعیتی اجرایی پیدا کرده است و نه به واسطة ساز و کارهای سرکوب.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Practices of Hijab discoursization after Islamic revolution

نویسنده [English]

  • homayoun moradkhani
Razi university
چکیده [English]

The common image on women clothing after Islamic revolution by most of the political critics of Hijab is that during three decades, political system has applied its own women clothing, based on Islamic texts, by using force and suppression. This trend not only supposing suppression a rudimentary issue but also by using counter-discourse impeding the power, which has not faced any obstacle until now, to proceed. But it seems that women clothing problematization in the decade ending in Islamic revolution and the decade after that, has been done by using by/in discourse based on not just one discourse but a network of different discoursization which origin in different sources of discourse and power. As a result, “sometimes” it has been an attempt to remove any trace of previous regime which makes Hijab as a discourse and “sometimes” it has been the war which makes a connection between Hijab and other statements like martyrdom, devotion influenced by incitement to discourse in other places, it has been the complexity of population and the need for its special regularity which makes the need for the knowledge of Hijab alive resulting in a scientific discourse production in other places, it has been the fear of the effects of new technology on hijab which has been called cultural invasion, later it has been civil society discourse and finally it has been fashion micro-discourse which has surrounded Hijab, but one thing is for sure, Hijab has been at the heart of these discourses where it has found performative reality and it has not been applied just by using suppression mechanisms.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • hijab
  • discourse
  • political rationality
  • will to govern
  • clothing subject

مراجع

-   اسمارت، بری (1384) میشل فوکو، ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نی.
-   اهرابیان صدر، میثم (1386) «مطالعه‌ای در مناسبات حجاب در ایران دوران معاصر»، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات فرهنگی، دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
-   بروجردی، مهرزاد (1379) «غربزدگی، گفتمان روشنفکری حاکم بر ایران قبل و بعد از انقلاب»، ترجمة معصومه خالقی، تهران: باز. نقل در فارسون، سمیح؛ مشایخی، مهرداد. 1379، «فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی»، تهران: باز.
-   بهداد، سهراب؛ نعمانی، فرهاد (1387) طبقه و کار در ایران، ترجمة محمود متحد، تهران: آگاه.
-   بیات، آصف (1379) سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی‌دستان در ایران، ترجمة سید اسداله نبوی، تهران: شیرازه.
-   پیرنیا، منصوره (1386) خانم وزیر: خاطرات و دست‌نوشته‌های فرخ‌رو پارسای، آمریکا: مهر ایران.
-   جوادی یگانه، محمدرضا؛ عزیزی، فاطمه (1388) «زمینه‌های فرهنگی و ادبی کشف حجاب در ایران؛ شعر مخالفان و موافقان»، مجلة جامعه‌شناسی ایران، دورة دهم، شمارة 1، صص 99-137.
-   حافظیان، محمدحسین (1380) زنان و انقلاب: داستان ناگفته، تهران: اندیشه برتر.
-   حسینی، سیده‌زهرا (1389) دا: خاطرات سیده زهرا حسینی، به اهتمام سیده اعظم حسینی، تهران: سوره مهر.
-   دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1376) میشل فوکو: فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نی.
-   دلوز، ژیل (1386) فوکو، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
-   ساناساریان، الیز (1384) جنبش حقوق زنان در ایران: طغیان، افول و سرکوب، ترجمة نوشین احمدی خراسانی، تهران: اختران.
-   سروش، عبدالکریم (1377) قبض و بسط و تئوریک شریعت، چاپ ششم، تهران: صراط.
-   شریعتی، علی (1380) با مخاطب‌های آشنا، تهران: قلم.
-   صدر، شادی (1389) مجموعه قوانین و مقررات پوشش در جمهوری اسلامی ایران، تهران: ورجاوند.
-   طهماسبی کیهانی، ساسان (1385) نقش زنان در نهضت امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   فرجی، مهدی؛ حمیدی، نفیسه (1384) «بررسی نگرش زنان نسبت به انواع پوشش‌های رایج»، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
-   فرجی، مهدی؛ حمیدی، نفیسه (1388) نگرش زنان تهرانی به انواع پوشش‌های رایج، برگرفته از کتاب تأملی بر ابعاد عملی و تجربی حجاب، به اهتمام محمدجواد جاوید، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
-   فرجی، مهدی؛ حمیدی، نفیسه (1387) سبک زندگی و پوشش زنان در تهران، فصلنامة تحقیقات فرهنگی، سال 1، شمارة 1.
-   فرمانفرمائیان، ستاره (1383) دختری از ایران؛، برگردان مریم اعلایی، تهران: کارنگ.
-   فوزی، یحیی (1387) تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تهران: عروج.
-   فوکو، میشل (1382) مراقبت و تنبیه، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نی.
-   فوکو، میشل (1384) اراده به دانستن، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
-   فوکو، میشل (1389) تئاتر فلسفه، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نی.
-   منصوری، محمدسادات (1387) «تحقیقات پیمایشی انجام شده در خصوص حجاب و عفاف»، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-   منصوری، محمدسادات (1387) «حجاب و عفاف از منظر قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران»، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-   میلانی، محسن (1387) شکل‌گیری انقلاب اسلامی: از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمة مجتبی عطارزاده، چاپ پنجم، تهران: گام نو.
-   میلر، پیتر (1384) سوژه، استیلا و قدرت، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
-   نقی‌زاده، حسن (1386) سینما و حجاب (1)، مبلغان، شماره 101.
-   نیلچی زاده، فروغ (1378) «بررسی راهکارهای هنجارسازی و تقویت گرایش دانشجویان به حجاب اسلامی»، تهران: دبیرخانة شورای اسلامی‌کردن دانشگاه‌ها، معاونت آموزشی- پژوهشی نهاد.
-   وبر، ماکس (1384) اقتصاد و جامعه، ترجمة عباس منوچهری و همکاران، تهران: سمت.
-   هاشمی، سیدعلی؛ رنجبر آذربایجان، مهدی (1387) تاریخ شفاهی کمیته‌های انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-   هیندس، باری (1380) گفتارهای قدرت: از هابز تا فوکو، ترجمة مصطفی یونسی، تهران: شیرازه.
-    Barnett, C (1999) ”reassessing focault effect in cultural policy studies”, international journal of cultural policy studies, vol2(3): 369-397.
-    Dean, M (1999) Governmentality: Power and Rule in Modern Society, London: Sage Publication.
-    Foucault, M (2003) ‘Society Must be Defended’: Lectures at the College de France, 1975-76. New York: Palgrave Macmilan.
-    Foucault, M (1997) Power: The Essential Works, Vol. 3., James D, Faubion. (ed.) London: Allen Lane.
-    Foucault, M (2007) Security, Territory, Population: Lectures at the College de France, 1977-78. New York: Palgrave Macmilan.
-    Nadesan, M(2008) governmentality, biopower, everyday life, Routledge
-    Rose, N (1999) Powers of Freedom: Reframing political Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
-    Rose, N (2004) powers of freedom, Routledge.
-    Rose, N. and Miller, P (1992) ‘Political power beyond the state: problematics of government’, British Journal of Sociology 43, 2: 172-205.
-    Thompson, N (2005) “Inter- institutional relations in the governance of England's national parks: A governmentality perspective”, Journal of rural studies, university of Newcastle.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 24، شماره 1
مربوط به بهار و تابستان 1396
مهر 1396
صفحه 171-203

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار