نقاشی "عصر عاشورا" زنانگی،‌ و تحول فرهنگی در ادراک مذهبی در ایران معاصر

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

استادیار انسانشناسی – پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی

چکیده

نقاشی "عصر عاشورا"ی فرشچیان یکی از مهمترین و معروفترین نقاشی‌های دوران مدرن در ایران در زمینه شمایل نگاری مذهبی است. این نقاشی/مینیاتور در دهه 50 شمسی کشیده می‌شود، اما دقیقا دو دهه بعد زمینه‌های عمومیت یافتن و شهرت آن فراهم میشود. در این مقاله تلاش شده به زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی و همچنین ویژگی‌های درونی این مینیاتور که سبب تعویق دو دهه‌ای در شهرت این نقاشی و شهرت فراگیر در بسیاری از فرهنگ‌های شیعی در دهه 70 شمسی شد، پرداخته شود. لذا تلاش شده با روش‌های مردمنگارانه و همچنین مطالعات اسنادی به زمینه‌های فراگیر شدن این مینیاتور با تاکید بر مولفه زنانگی در آن پرداخته شود.  در این نقاشی از لحاظ محتوایی، دال برتر و محوری آن،  حضور یک زن، ‌البته در غیاب مرد اصلی در واقعه عاشور  است. محوریت یافتن یک زن در شمایل نگاری شیعی،‌ یک امر بدیع و مدرن است که در تجربه‌های مدرن ذهن و زبان نقاشی استادفرشچیان و همچنین جامعه ایران در دهه‌های اخیر میتوان سراغ آن را گرفت. به همین سبب این نقاشی و تاریخ فرهنگی آن در دهه‌های اخیر به خوبی گویای تاریخ فرهنگی شیعیان و محوریت یافتن الگوهای جدید بویژه الگوهای زنانه در روایتهای دینی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

-

نویسنده [English]

  • jabar rahmani
-
چکیده [English]

-

کلیدواژه‌ها [English]

  • -
-      احمدی خراسانی،‌نوشین (1384) زنان زیر سایه پدرخوانده ها، تهران: توسعه.
-      باستید، رژه (1370) دانش اساطیر، جلال ستاری، تهران: توس
-      بروگش، هاینریش (1374) در سرزمین آفتاب، مجید جلیلوند، تهران: مرکز
-      بل، گرترود (1363) تصویرهایی از ایران، بزرگمهر ریاحی، تهران: خوارزمی
-      بنجامین، ویلر (1363)‌ ایران و ایرانیان؛ رحیم رضازاده ملک، ‌تهران: گلبانگ
-      بیرجندی،  زهرا ع. (1385)‌"زنان و شبه مدرنیستم رضاخان:‌تحلیل جامعه شناختی واقعه کشف حجاب"،  مجله زمانه،  شماره 48، سال پنجم،‌شهریور 1385 صص: 45-49
-      پولاک، ادوارد یاکوب (1363) سفرنامه پولاک، کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
-      دستوری، مژگان (1394) مناسک مذهبی زنانه در آینه تاریخ،‌ تهران: خیمه.
-      دلاواله، پیترو (1381) سفرنامه دلاواله، شعاع‏الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی
-      رحمانی،  جبار (1393)‌تغییرات مناسک عزاداری محرم؛ تهران: تیسا
-      رحمانی،‌ جبار (1394)‌آیین واسطوره در ایران شیعی، ‌تهران: خیمه
-      رضایی، ‌محمد و فرهادی،‌ جولان (1396)‌ دستاوردها و چالشهای حضور زنان در آموزش عالی؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
-      سروش و … (1381) سنت و سکولاریسم، تهران: صراط
-      سلامی،‌غلامرضا،‌و نجم آبادی،‌افسانه (1389)‌ نهضت نسوان شرق؛  تهران: شیرازه کتاب.
-      شایسته فر،‌مهناز (1384) هنر شیعی؛‌تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی
-      شل،‌ماری (1368)‌ خاطرات لیدی شل؛‌ حسین ابوترابیان؛ تهران: نشر نو
-      طیبی نیا،‌ مهری (1396) دانشگاه، هویت و سیاست زندگی زنان؛ ‌تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
-      فاضلی،‌ نعمت الله  (1394) "زنانه شدن فضای شهری در ایران امروز، با تکیه بر فضای کلانشهر تهران"؛ویژه نامه پژوهشنامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال ششم ، شمارة اول ، بهار و تابستان 1394 ، صص 107 -132
-      کاهیرده،‌نسیم (1394) عاشورا، مناسک و معنا؛‌ تهران: خیمه.
-      کراچی،  روح انگیز (1390) هشت رساله در بیان احوال زنان: 1000 تا 1311 ه.ق. ،‌تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
-      کاشفی سبزواری، ملاحسین (1382) روضه‏الشهدا، عقیقی بخشایشی، قم: نوید اسلام
-      کدی، نیکی (1283) نتایج انقلاب ایران، مهدی حقیقت‏خواه، تهران: ققنوس
-      کمپفر، انگلبرت (1360) سفرنامه کمپفر، کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
-      مردیها، مرتضی،‌پاک نیا،‌محبوبه (1396) دانشگاه نخبه،‌دانشگاه توده؛‌تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
-      مستوفی،‌عبدالله (1388) ‌شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه؛‌ تهران: زوار.
-      مونس الدوله (1386)‌ خاطرات مونس الدوله،‌به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: زرین.
-      ویلس، چارلز (1366) تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، تهران: طلوع
-      الهی،‌ محبوبه (1377) تجلی عاشورا در هنر ایران؛  تهران:‌آستان قدس رضوی
-      الیاده، میرچاه (1386) چشم‏اندازهای اسطوره، جلال‏ ستاری، تهران: توس
-      Afsaneh Najmabadi (2005) Women with mustaches and men without beards , University of California Press.
-      Aghaei, Kamran (2005) Women of Karbala; University of Texas Press

-      Fischer, Micheal M (1980) Iran: from Religious Dispute to Revolution, London: Combridge.

-      Geertz, Clifford J. (1973) Interpretation of Cultures New York, Basic Book

-      Hegland, Mary Elaine (2003) “Shi'a Women's Rituals in Northwest Pakistan: The Shortcomings and Significance of Resistance; Anthropological Quarterly; Vol. 76, No. 3 (Summer, 2003), pp. 411-442
-      https://www.farsnews.com/news/13940713000127

-      Kuper, Adam (1999) Culture, London: Harvard

-      Mary Elaine Hegland (2009) Educating Young Women: Culture, Conflict, and New Identities in an Iranian Village, Iranian Studies, 42:1, 45-79
-      Ortner, Sherry (1973) “On Key Symbols”, in American Anthropologist; New Series. Vol. 75, Issue 5: 1338-1346.

-      Segal, Robert A. (1998) The Myth and Ritual Theory, Oxford: Blackwell.

-      Torab, Azam ( 2007 ) Performing Islam: Gender and Ritual in Islam; Leiden: Brill