شوخ‏ طبعی قومیتی در ایران

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه اصفهان

3 عضو هیأت علمی گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

یکی از وجوه مهم هر فرهنگ و اجتماعی عرصه شوخ‌طبعی و مطایبه است. بر این اساس، در پژوهش حاضر هدف اصلی محققان، مطالعه تاریخچه شوخ‌طبعی‌های قومیتی در ایران، انواع و گونه‌های آن و ارائه تبیینی جامعه‌شناختی از ریشه‌های تاریخی-اجتماعی شوخی‌طبعی‌های قومیتی در ایران بوده است. لذا، با اتخاذ روش «مطالعه اسنادی» و با بررسی اسناد و منابع ادبی و تاریخی موجود، تلاش گردید تا به سؤالات تحقیق پاسخ داده شود. یافته‌های به‌دست‌آمده حاکی از آن بود که اولاً در گذشته فرهنگی ما شوخ‌طبعی با افراد و گروه‌های اقلیت، و نیز ساکنان شهرها و قومیت‌های گوناگون همواره وجود داشته است. به‌عبارت‌دیگر، شوخ‌طبعی‌های قومیتی در جامعه ایران، از تنوع و گستردگی قابل‌توجهی – هم از حیث قالب و هم از حیث مضمون- برخوردار بوده‌اند. ثانیاً از حیث قالب بخشی از این شوخ‌طبعی‌ها در عرصه ادبیات فارسی و در قالب ژانرها و گونه‌های ادبی (شهرآشوب‌ها، کارنامه‌ها، شوخ‌طبعی‌های مختلط و بازی با لهجه‌ها)، و بخش دیگر در عرصه نمایش‌ها و آئین‌های سنتی (در قالب نمایش‌هایی مانند سیاه‌بازی، خیمه‌شب‌بازی و صندوق کابلی) وجود داشته‌اند. به‌علاوه، در این گونه از شوخ‌طبعی‌ها، اعراب، ترکان، روستاییان، و ساکنان شهرهای مختلف کشور به‌عنوان گروه هدف و یا سوژه شوخ‌طبعی‌ها مورد هجو و نکوهش شعرا و نویسندگان واقع شده‌اند. درنهایت، تبیین جامعه‌شناختی یافته‌های تحقیق از طریق نظریه دیویس در زمینه شوخ‌طبعی‌های قومیتی و قصه‌های احمقان صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

-

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Nasr Esfahani 1
  • VAHID GHASEMI 2
  • mohammadreza javadiyeganeh 3
1 Department of Social sciences, Faculty of Humanities, University of Esfahan, Esfahan, Iran
2 -
3 -
چکیده [English]

Witness and humor is an important aspect of a culture. So, present assay aims to study the history of ethnic humor in Iran and its diverse types in order to provide a sociological explanation about social- historical origins of the diverse range of ethnic humor in Iran. We try to answer the research questions using the method of “documentary study”. Results show that there has always been diverse kinds of humor with minority groups and individuals, as well as residents of different cities and ethnicities in Iranian culture. In other words, ethnic humor in Iranian society has enjoyed a great deal of variation both in form and in content. Secondly, Ethnic humor has found in the Persian literature in literary genres (Shahr-ashoob, Karnameh-saraii, Mixed humor, and playing with dialects), and in the field of traditional shows and dramas (such as marionette, siah-bazi, and Kabuli-box). In addition, Arabs, Turks, villagers, and residents of different cities of the country have been ridiculed by poets and authors as the target group or the subject of ethnic humor. Finally, the sociological explanation of the findings is carried out through Davies’ theory of ethnic humor and stupid stories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Humor
  • Ethnic Humor
  • Shahr-ashoob
  • Karnameh-saraii
  • Mixed language
  • Christie Davies
استات، اندرو (1387). کمدی. ترجمه: بابک تبرایی. تهران: نشر چشمه.
اصلانی، محمدرضا (1394). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز همراه با نمونه‌های متعدد برای مدخل‌ها. تهران: مروارید.
باختین، میخاییل (1394). تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی درباره رمان. ترجمه رؤیا پورآذر. تهران: نشر نی.
بهزادی اندوهجردی، حسین (1378). طنز و طنزپردازی در ایران: پژوهشی در ادبیات اجتماعی، سیاسی، انتقادی. تهران: نشر صدوق.
بهزادی اندوهجردی، حسین (1382). طنزپردازان ایران: از آغاز تا پایان دوره قاجار، بررسی ادبیات سیاسی و اجتماعی و انتقادی و علل اجتماعی و روانی آثار در هر دوره. تهران: دستان.
پوینده، محمدجعفر (1380). سودای مکالمه، خنده، آزادی: میخاییل باختین. تهران: نشر چشمه.
تجبر، نیما (1390). نظریه طنز بر بنیاد متون برجسته طنز فارسی. تهران: مهرویستا.
تودوروف، تزوتان (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین. ترجمه داریوش کریمی. تهران: نشر مرکز.
جوادی، حسن (1382). تاریخ طنز در ادبیات فارسی. تهران: کاروان.
حسینی کازرونی، احمد (1388). ادبیات غیر جد (طنز، هزل، هجو و ...).تهران: ارمغان.
حلبی، علی‌اصغر (1364). مقدمه‌ای بر طنز و شوخ‌طبعی در ایران. تهران: پیک.
حلبی، علی‌اصغر (1377). طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلام. تهران: انتشارات بهبهانی.
زرویی نصرآباد، ابوالفضل (1391). «طنز امروز با زبان دیروز». در سلیمانی، محسن (1391). اسرار و ابزار طنزنویسی. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر، صص 513-477.
ساروخانی، باقر. (1382). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. ج 1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سلیمانی، محسن. (1391). «شکل‌های طنزنویسی». در سلیمانی، محسن (1391). اسرار و ابزار طنزنویسی. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر. صص 256-167.
صدر، رؤیا (1381).بیست سال با طنز. تهران: هرمس.
فاضلی نعمت‌الله و امیر هاشمی‌مقدم (1392). بررسی متون طنزآمیز عامیانه ایرانی (گونه‌شناسی شخصیت‌ها و کارکردهای داستان‌ها). تهران: نشر علم.
فرجیان، مرتضی و محمدباقر نجف‌زاده بارفروش (1370). طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب، ج 3. تهران: چاپ و نشر بنیاد.
کریچلی، سیمون (1384). در باب طنز. ترجمه سهیل سُمی. تهران: ققنوس.
محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی: ضد روش، ج 1. تهران، جامعه شناسان.
موریل، جان (1392). فلسفه طنز: بررسی طنز از منظر دانش، هنر، و اخلاق. مترجمان: محمود فرجامی و دانیال جعفری. تهران: نشر نی.
نیکوبخت، ناصر (1380). هجو در شعر فارسی: نقد و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.
وکیلی، شروین (1385). جامعه‌شناسی جوک و خنده. تهران: اندیشه سرا.
 
- Davies, Christie (1998). Jokes and their relation to society. Berlin; New York: Mouton de Gruyter.
- Naghdipour, Bakhtiar (2014). "Jokes in Iran". FOLKLORE-ELECTRONIC JOURNAL OF FOLKLORE, 59: 105-120.
- Shifman, Limor & Katz, Elihu (2005): ''Just Call Me Adonai'': A Case Study of Ethnic Humor and Immigrant Assimilation. American Sociological Review, 70: 843- 859.