در شهر و بی‌شهر؛ مردم‌نگاری تجربۀ حاشیه‌نشینی در میان حاشیه‌نشینان محلۀ سعیدآباد (با تاکید بر ابعاد اقتصادی و مناسبات قدرت و مدیریت شهری)

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی؛ گرایش بررسی مسایل اجتماعی ایران

2 عضو هیئت علمی و استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

3 کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران

چکیده

بسط و بازتولید و دائمی‌شدن حاشیه‌نشینی، از موانع توسعۀ پایدار شهری است. یکی از جلوه‌های خاص و البته متمایز حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرهای ایران و به‌ویژه تهران، اجتماعاتی مسکونی است که هرچند در درون بافت شهری و لابه‌لای سامان کم‌وبیش منظم شهری جوانه زده‌اند، ولی به‌لحاظ فرم و ساختار با شهر پیرامون خود بیگانه‌اند و سهمی از شهر و امتیازات آن ندارند. این نوع از اجتماعات را که به‌دلیل غیررسمی‌بودن اسکان در آنها ذیل ادبیات حاشیه‌نشینی موردبررسی قرار می‌دهند، به‌طور متعارف «کلونی» می‌نامند. این تعبیر به‌طور ضمنی بر خصیصۀ جزیره‌مانند و پایین‌دستی و محروم این محیط‌ها اشاره دارد. محله سعیدآباد از منطقۀ شادآباد تهران کلونی‌هایی معروف در عین‌حال مغفول! دارد. در این پژوهش سعی شده است با استفاده از الگوی دکتر فکوهی برای مردم‌نگاری شهری، توصیفی مردم‌نگارانه از «ابعاد اقتصادی» و «مناسبات قدرت و مدیریت شهری» در این کلونی‌ها ارائه شود. نتایج حاکی از آن است که بهبود وضعیت زندگی یا خروج از این وضعیت مسکن‌گزینی، اتفاق یا رخدادی است نادر. تنها امکانی که باقی می‌ماند اعمال تغییر یا تمهید امکان‌های آن از بالا و به‌واسطۀ نهادهای رسمی است. ولی اَشکال حضور نهادها و نمایندگان مدیریت شهری و عملکرد مبتنی بر نگرش کاروانسرایی به این محل‌ها، منجر به شکل‌گیری مکانیزم «تبانی مبتنی بر عدم‌اعتماد و بدبینی متقابل» شده است که امکان ایجاد تحول بنیادی از این مجرا را نیز منتفی می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“In” City and Cityless; Ethnography of Marginalization Experience among the Marginalized Residents of Saeedabad Neighborhood (With Emphasis on Economic Dimensions and Power Relations and Urban Management)

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Abdi 1
  • Saber Jafari Kafiabad 2
  • Hosna Sohrabifar 3
1
2 Student of University of Tehran
3
چکیده [English]

Expansion, reproduction and remain of marginalization is one of obstacles of civil sustainable development. Marginalization patterns are too multiplied and affected by local components which make it impossible to prescribe macro policy programs. One of the unique representations of marginalization in Tehran is residential communities which although being grown in city context, are formally and structurally exotic and alien to the city surrounded with. This kind of communities are usually called "colony" that implies the island-like, deprived feature of these scenes. Sa'eedabad district, of Shadabad region, has embodied famous yet neglected colonies. It’s been a while that this district has been a place for visitors of Politician, men and women, and news reporters and journalist who observe less than what should. We have tried in this research to present a sympathetic, ethnographic description from different economic dimensions and power relations and urban management under the circumstance of marginalization experience of residents. The results indicate that the residents are practically deprived of chance of a fundamental change by the structural condition. Improvement in lives or escaping from this Accommodation is an infrequent and rare occurrence. The only opportunity left is implementing the programs to make the change possible by the formal institutions. The institutions' and Urban Management agents' attitude to these colonies which considers them temporal residences, results in "collusion based on mutual distrust and pessimism" mechanism that eliminates the possibility of making fundamental change by these actors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marginalization
  • Lived experience
  • Ethnography
  • Colony
  • Slumdog
  • Power Relations
  • Urban Management
  • ابراهیم‌زاده، عیسی؛ بریمانی، فرامرز؛ نصیری، یوسف (1383) «حاشیه‌نشینی؛ ناهنجاری‌های شهری و راهکارهای تعدیل آن، مورد شناسی: کریم‌آباد زاهدان)»، مجلۀ جغرافیا و توسعه، شماره 3، از صفحۀ 121 تا 146.
  • درکوش، سعید عابدین (1382) درآمدی به اقتصاد شهری، مترجم: آذرمیدخت جلیل‌نیا، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • ربانی خوراسگانی، رسول؛ عریضی، فروغ السادات؛ وارثی، حمیدرضا؛ حسینی، محمدرضا (1385) «بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مسأله حاشیه‌نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز»، نشریۀ جغرافیا و توسعه، از صفحۀ 89 تا 114.
  • ربانی خوراسگانی، رسول؛ کلانتری، صمد؛ یاوری، نفسیه (1383) «پدیده حاشیه‌نشینی و پیامدهای اجتماعی-فرهنگی آن (ارزنان و دارک اصفهان)»، مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان، شماره 17، از صفحۀ 119 تا 154.
  • رحمت‌آبادی، الهام (1397) «مردم نگاری شهری؛ رابطه ی متقابل مردم و شهر»، مجلۀ جستارهای شهرسازی، شمارۀ 49، از صفحۀ 138 تا 145.
  • زکیخانی، محمدصادق (1392) «پیامدهای توسعه نامتوازن: مطالعه موردی حاشیه‌نشینی در خط چهارم حصار شهر کرج»، مجلۀ علوم سیاسی دانشگاه آزاد کرج، شماره 25، از صفحۀ 7 تا 36.
  • زنگی‌آبادی، علی؛ ضرابی، اصغر؛ خوب‌آیند، سعید (1384) «تحلیل علل اقتصادی-اجتماعی حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان»، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، از صفحۀ 179 تا 192.
  • زنگی‌آبادی، علی؛ مبارکی، امید (1391) «بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری حاشیه‌نشینی شهر تبریز و پیامدهای آن؛ مطالعه موردی (محلات احمدآباد، کوی بهشتی، خلیل آباد)»، مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 45، از صفحۀ 67 تا 80.
  • سایت رسمی شهرداری منطقۀ 18،
  • http://region18.tehran.ir
  • شکوئی، حسین (1355) حاشیه نشینان شهری: خانه‌های ارزان‌قیمت و سیاست مسکن، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تبریز: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  • صابری‌فر، رستم (1388) «بررسی تحلیلی حاشیه‌نشینی در شهر بیرجند: مطالعه موردی منطقه کارگران»، نشریۀ تحقیقات جغرافیایی، از صفحۀ 29 تا 52.
  • طالشی مصطفی، امیرفخریان، مصطفی (1390) «ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی و آینده حاشیه‌نشینی در خراسان رضوی»، مجلۀ جغرافیا، شماره 29، از صفحۀ 83 تا 108.
  • فکوهی، ناصر (1395) انسان‌شناسی شهری، تهران: نشر نی.
  • قرخلو، مهدی؛ شریفی، عبدالنبی (1383) «پیدایش، تکامل فیزیکی و وضعیت اجتماعی-اقتصادی حاشیه‌نشینی (مطالعه موردی: محله عین 2 اهواز)»، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 50.
  • کرسول، جان (1390) پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده بنیاد، قوم نگاری، مطالعه موردی). ترجمۀ حسین دانایی‌فرد و حسین کاظمی، تهران: صفار: اشراقی.
  • لادن مقدم، علیرضا؛ رزقی شیرسوار، هادی (1388) «دلایل حاشیه نشینی در کلان شهر تهران»، مجلۀ مطالعات مدیریت شهری، شمارۀ 3، از صفحۀ 63 تا 80.
  • محمد کاوه (1391) آسیب‌شناسی بیماری‌های اجتماعی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  • معدنی، سعید؛ محمدپناه، امیرحسین (1388) «بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر تشکیل حاشیه‌نشینی شهر سنندج – سال 1387 (ه.ش) (مطالعه موردی محدوده عباس آباد)»، فصلنامۀ تخصصی جامعه‌شناسی، شماره 14، از صفحۀ 151 تا 170.
  • نقدی، اسداله؛ زارع، صادق (1391) «حاشیه‌نشینی به مثابۀ آپاندیسیت شهری (مورد مطالعه: جعفرآباد-کرمانشاه)»، فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، از صفحۀ 65 تا 81.
  • هاشم‌زهی، نوروز (1390) فراتحلیل حاشیه‌نشینی در کلانشهر تهران، تهران: معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران.
  • Geertz, Clifford. (1983). Local Knowledge, New York: Basic Books.
  • Hammersley, M, Atkinson, P. (2007). Ethnograpy, Principles in practice; Third edition published Prill-brett, june, ethnographic research methods.