ازدواج‌ها و طلاق‌های کاسب‌کارانه در ایران ‌(‌مطالعۀ جامعه‌شناسانه‌ی فرم حقوقی در نهاد خانواده)

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی نظری-فرهنگی دانشگاه تهران

چکیده

مسائل نهاد خانواده همواره نظر اندیشمندان دغدغه‌مند حوزه‌های مختلف پژوهشی را به خود جلب کرده است و برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران اجتماعی حفظ انسجام آن را ضرورتی برای بقای جامعه می‌دانند. در این میان اگرچه نظام حقوقی ایران همسو با سایر نهاد‌ها تنظیم روابط کنشگران این عرصه را وظیفۀ خود دانسته است، پیامد‌های نا‌اندیشیدۀ قواعد حاکم بر آن نه‌تنها نهاد خانواده بلکه نظام حقوقی را هم با مناقشات جدی رو‌به‌رو کرده است. پدیدۀ ازدواج‌ها و طلاق‌های کاسب‌کارانه در سال‌های اخیر نمونه‌ای پروبلماتیک از همین امر است. ازدواج‌هایی که شکل‌گیری نهاد خانواده را به دنبال ندارند و طلاق‌هایی که مانع از تداوم خانواده نمی‌شوند. این پژوهش به میانجی پدیدۀ ازدواج‌ها و طلاق‌های کاسب‌کارانه و در چارچوب نظریات جامعه‌شناسی حقوق دورکیم برآن بوده است تا نظم اجتماعی- حقوقی حاکم بر نهاد خانواده را مطالعه کرده و با به کار‌بستن مفاهیم زیمل آن را صور‌ت‌بندی کند. تلاش برای فهم قواعد و زمینه‌های شکل‌گیری ازدواج‌ها و طلاق‌های کاسب‌کارانه به کمک مشاهدۀ مشارکتی در مجتمع قضایی خانواده ‌(‌۲) تهران، بررسی اسناد قانونی و پرونده‌های قضایی، در کنار تحلیل مضمون مصاحبه‌‌های عمیق صورت‌گرفته با بیست نفر از کسانی که به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم با این پدیده آشنایی داشتند بیانگر آن است که علی‌رغم تاکید نظام حقوقی بر برقراری نظم در جامعه؛ با بدل‌شدن قانون به فرمی فاقد محتوای اجتماعی،‌ نظام حقوقی تاخری نسبت به نظم اجتماعی پیدا کرده است. و در نتیجه با استیفا‌نشدن حقوق افراد از مجرای نهاد‌های اجتماعی که قرار است برآورندۀ نیاز‌های آنان به گونه‌ای مشروع باشند‌؛ نظام حقوقی در جایگاه مهمترین نهاد اجتماعی فی‌نفسه برسازندۀ نظم بحرانی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Business-Minded Marriages and Divorces in Iran (A Sociological Study of Legal Form in Institution of Family)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mehdi E’temadifard 1
  • Ala Najmi 2
1 Scientific Board Member of Dept. of Sociology at University of Tehran
2 PhD student in Theoretical- Cultural Sociology at University of Tehran
چکیده [English]

Challenges of Institution of family have always attracted the concerned intellectuals in various research areas, and social planners and policy-makers considered family preservation essential for the society’s survival. Meanwhile, although, along with other institutions, Iran legal system has made itself responsible for adjusting the actors’ relationship in this arena, the unintended consequences of the imposed regulations have sparked controversies not only surrounding institution of family, but also addressing legal system. Phenomenon of business-minded marriages and divorces in recent years is a problematic sample of this case: those marriages which do not lead to the formation of family institution and divorces which do not prevent family survival. This research on the phenomena of business-minded marriages and divorces under Durkheim’s socio theoretical framework aims to investigate the socio-legal order governing the institution of the family to form it through application of Simmel’s notions. Attempts to comprehend the regulations and formation grounds of business-minded marriages and divorces by the help of participatory observation at Tehran Family Judicial Complex 2, examination of the legal deeds and judicial cases besides analysis of the contents of the profound interviews held with twenty interviewees directly or indirectly familiar with this phenomenon suggest that despite the legal system’s emphasis on the maintenance of order in society, once law is converted into a form with no social content, the legal system shall be trivial to social order. Thus, since the rights of individuals would not be met by social institutions that are supposedly expected to satisfy their needs legitimately, as the most prominent social institution, the legal system might be constitutive of critical order in itself.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociology of law
  • business-minded marriage and divorce
  • critical order
  • sham marriage and divorce
  • legal form
  • آزاد‌ارمکی، تقی ‌(‌‌۱۳۹۵) تغییرات، چالش‌ها و آیندۀ خانوادۀ ایرانی، تهران: تیسا
  • احمدنیا، ‌شیرین و دیگران ‌(‌‌1393) خانواده در بحران کشاکش الگوهای سنت و نوگرایی، نقد کتاب علوم اجتماعی، ۴-۳ ‌(‌1)، ۴۶-۱۷
  • تامپسون، کنت ‌(‌‌۱۳۸۸) امیل دورکم، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست، تهران: نی
  • توکلی، ‌فائزه ‌(‌‌1386) عوامل مؤثر بر پدیده قاچاق زنان در دهه اول مشروطه، علوم انسانی دانشگاه الزهرا ‌(‌س)، 66 ‌(‌17)، ۶۰-۳۹
  • خنیفر، حسین و مسلمی، ناهید ‌(‌‌۱۳۹۷) اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی، تهران: نگاه دانش
  • دورکیم، امیل ‌(‌‌۱۳۸۷) قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: دانشگاه تهران
  • دورکیم، امیل ‌(‌۱۳۹۴) دربارۀ تقسیم کار اجتماعی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: سمت
  • دورکیم، امیل ‌(‌۱۳۹۸) درس‌های جامعه‌شناسی ‌(‌فیزیک، اخلاقیات، حقوق)، ترجمۀ جمال‌الدین موسوی، تهران: نی
  • دیانی، ‌عبدالرسول ‌(‌‌1389) مطالعه تطبیقی جهت و علت عقد در حقوق ایران و فرانسه و فقه امامیه، تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، ۱۰-۸ ‌(‌3)، 1۶۰-10۷
  • زیمل، گئورگ ‌(‌‌۱۳۸۰) تضاد فرهنگ مدرن، ترجمۀ هاله لاجوردی، ارغنون، شمارۀ ۱۸، ۲۴۶-۲۲۵
  • زیمل، گئورگ ‌(‌‌۱۳۹۳) دربارۀ فردیت و فرم‌های اجتماعی، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست، تهران: ثالث
  • زیمل، گئورگ ‌(‌‌۱۳۹۹) فلسفۀ پول، ترجمۀ جواد گنجی و صالح نجفی، تهران: مرکز.
  • ساروخانی، باقر ‌(‌‌۱۳۸۰) روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی
  • کاشانی، محمد ‌(‌‌۱۳۵۴) نظریۀ تقلب نسبت به قانون، حیل: شامل بحث‌هایی در حقوق ایران، فقه اسلامی و حقوق فرانسه، تهران: دانشگاه ملی ایران
  • محمدپور، احمد ‌(‌‌۱۳۸۹) روش تحقیق کیفی، ضد روش، تهران: جامعه‌شناسان
  • وبر، ماکس ‌(‌‌۱۳۹۲) روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: مرکز
  • ویسهوفر، یوزف ‌(‌‌۱۳۸۰) ایران باستان، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
  • هله، هرست ‌(‌‌۱۳۹۳) اندیشۀ اجتماعی گئورک زیمل، ترجمۀ شهنار مسمی‌پرست، تهران: گل‌آذین.
  • یراقی، حمیده ‌(‌‌۱۳۶۹) بررسی ساخت خانواده و حقوق زن براساس ترجمه و آوانویسی ماتیکان هزار‌دستان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران

 

-Banakar, R. ‌(‌‌2000). Reflections on the Methodological Issues of the Sociology of LawJournal of Law and Society27 ‌(‌2), 273-295.

-Banakar, Reza. ‌(‌‌2006). Can sociology and jurisprudence learn from each other? A reply to Mauro Zamboni

-Benson, M., & Charsley, K. ‌(‌‌2015). From genuine to sham marriage: moral panic and the ‘authenticity’of relationshipsRevisiting Moral Panics, 221.

-Besnard, Philippe. ‌(‌‌1983). The sociological domain, the Durkheimians and the founding of French sociology: Cambridge University Press

-Comte, A. ‌(‌‌1858). The positive philosophy of Auguste Comte. Blanchard.

-Coontz, Stephanie. ‌(‌‌2006). Marriage, a history: How love conquered marriage: Penguin.

-Cotterrell, Roger, The Durkheim Tradition in the Sociology of Law, ‌(‌Law and Society Review, 1991) pp. 923-946

-Cotterrell, Roger. ‌(‌‌2013). Law, culture and society: Legal ideas in the mirror of social theory: Ashgate Publishing

-Deflem, Mathieu ‌(‌‌2008) Sociology of Law Vision of a Scholary Tradition, Cambridge University Press

-Ehrlich, Eugen ‌(‌‌2017) Fundamental Principles of the Sociology of Law, Routledge

-Friedman, S. L. ‌(‌‌2010). Determining ‘truth’at the border: immigration interviews, Chinese marital migrants, and Taiwan's sovereignty dilemmas. Citizenship Studies14 ‌(‌2), 167-183.

-Goodarzi, Leila Salarpour. ‌(‌‌2018). Mahr and Divorce: An Islamic Marriage Concept and Its Effects on Intrahousehold Bargaining Power of Couples

-Habermas, Jürgen. ‌(‌‌2015). Between facts and norms: Contributions to a discourse theory of law and democracy: John Wiley & Sons

-Hydén, Håkan, & Wickenberg, Per. ‌(‌‌2008). Contributions in sociology of law: remarks from a Swedish horizon: Sociology of Law, Lund University

-Jones, James A. ‌(‌‌1996). The Immigration Marriage Fraud Amendments: Sham Marriages or Sham Legislation. Fla. St. UL Rev., 24, 679

-Leff, Arthur Allen. ‌(‌‌1978). Law and. The Yale Law Journal, 87 ‌(‌5), 989-1011

-Lukes, Steven, & Scull, Andrew. ‌(‌‌1983). Durkheim and the Law: Robertson.

-Mair, Jane. ‌(‌‌2003). A Sham Marriage or a Proper Wedding?: Hakeem v Hussain. Edinburgh Law Review, 7 ‌(‌3), 404-409

-Merali, Noorfarah. ‌(‌‌2014). An insider viewpoint on cultural norms for marriage and mate selection relevant to immigration fraud detection in South Asian international arranged marriages. Cultural and Pedagogical Inquiry, 6 ‌(‌2 ‌(‌

-Morgan, David. ‌(‌‌2011). Rethinking family practices: Springer.

-Nelken, David. ‌(‌‌1986). Beyond the Study of Law and Society--Henry's Private Justice and O'Hagan's the End of Law. Am. B. Found. Res. J., 323

-Pound, Roscoe. ‌(‌‌1910). Law in books and law in action. Am. L. Rev., 44, 12

-Selznick, Philip. ‌(‌‌2020). Law, society, and industrial justice ‌(‌‌Vol. 30): Quid Pro Books

-Trevino, A Javier. ‌(‌‌2001). The sociology of law: Classical and contemporary perspectives: Transaction Publishers

-Wang, L. A. S. ‌(‌‌2013). Of the Law, But Not Its Spirit: Immigration Marriage Fraud as Legal Fiction and Violence against Asian Immigrant WomenUC Irvine L. Rev.3, 1221.

-Wolff, Kurt H. ‌(‌‌1964). Essays on Sociology and Philosophy: Harper & Row

-Wray, Helena. ‌(‌‌2016). Regulating marriage migration into the UK: A stranger in the home: Routledge

-Yuval-Davis, N., Wemyss, G., & Cassidy, K. ‌(‌‌2018). Everyday bordering, belonging and the reorientation of British immigration legislationSociology52 ‌(‌2), 228-244.

-Zhu, Jingshu. ‌(‌‌2018). ‘Unqueer’kinship? Critical reflections on ‘marriage fraud’in mainland China. Sexualities, 21 ‌(‌7)., ۱۰۷۵-۱۰۹۱