اقتصاد سیاسی کیفیت پاسخ‌گویی به مطالبات در سیاست اصلاح‌طلبانه در ایران

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت‌مدرس

2 عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس

10.22059/jsr.2023.349617.1806

چکیده

سیاست اصلاح‌طلبانه در ایران خود را از گرایش‌های پوپولیستی متمایز و ادعا می‌کند که حامل ایده‌هایی برای نمایندگی و پاسخ‌گویی کامیاب دموکراتیک به مطالبات متنوع در ایران است. این مقاله با رویکردی پس‌کاوانه و از منظر اقتصاد سیاسی انتقادی به سراغ پیکربندی‌ سیاست اصلاح‌طلبانه می‌رود تا ارزیابی دقیق‌تری را از میزان هم‌گرایی این سیاست با گفتارهای پوپولیستی راست و چپ ارائه کند. اقتصاد سیاسی ایران در دهه‌های اخیر صحنه‌ی طرح گستره‌ای از مطالبات بوده که به‌ندرت مجال یافته‌اند که از حدود ابراز عدم رضایت از شرایط کنونی فراتر رفته و جایی در برنامه‌ها، سیاست‌ها و بدیل‌پردازی‌های جریان‌های اصلی حاضر در میدان رئال‌پلیتیک بیابند. از سوی دیگر، نظم سیاسی حاکم نیز ویژگی‌هایی داشته که حاملان سیاست اصلاح‌طلبانه را به بازاندیشی در منطق پاسخ‌گویی به آن مطالبات واداشته است. بررسی‌های این مقاله حاکی از آن هستند که سیاست اصلاح‌طلبانه از جهت الگوی رقم زدن خیزش‌های انتخاباتی، تفاوت معناداری با گفتارهای رقیب خود ندارد و با ارزیابی برآمدهای عملی و سیاست‌گذارانه‌ی ناشی از سیاست اصلاح‌طلبانه می‌توان پیکربندی نظری و عملی کنونی آن را در خدمت بازآمد مکرر «پوپولیسم راست» دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Politics of Reformism and the Quality of Democratic Representation in Iran: A Study in Critical Political Economy

نویسندگان [English]

  • Hamid Gheissari 1
  • Farshad Momeni 2
  • Kamran Rabiei 3
1 Tarbiat Modares University
2 Faculty of Economics, Allameh Tabatabai University
3 Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Reformist Politics in Iran identifies itself with an essential avoidance of any sort of populism, claiming the capacity to represent the public demands of civil society. By the use of a retroductive approach, this article analyzes the configuration of Iranian reformist politics to provide an assessment of how reformism could be formulated in terms of either radicalizing the ideal of democracy following "Left Populism" or taking on policies and practices that keep the society exposed to a looming rise of "Right Populism". In recent decades, the Iranian Political Economy has witnessed a wide variety of demands hardly recognized and found entitled to go beyond expressing mere discontent with the status quo, resulting in a comprehensive political alienation. Additionally, the particular qualities of the ruling order have been of effect in keeping reformist politics in a defensive position. According to the results, the undeniable presence of left-wing reformism has not been enough to change the fact that reformist politics in Iran is still a combination of two axiomatically inconsistent approaches of which one is fundamentally devoted to the agenda of marketizing all spheres of social and political life, while the other fails to translate its theoretical differences into practical social policies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reformist Politics
  • Left Populism
  • Right Populism
  • Reformism
  • Neoliberalism
  • Democratization
  • Social Policies
آقاجری، هاشم، عقل، مبانی و اهداف جنبش مدنی و اصلاح‌طلبی دوم خرداد، هفته‌نامه‌ی عصر ما، شماره‌ی ۶۲، خرداد ۱۳۷۹، صفحات ۶۳ - ۶۶
آقاجری، هاشم، جنبش اجتماعی، انقلاب یا اصلاح؛ کدام راهبرد، وب‌سایت ایران امروز، ۱۳۹۸
اصغرزاده، ابراهیم، لیبرالیسم بدون دموکراسی سیاسی زمینه‌ساز بازگشت بنیادگرایی است، ماهنامه‌ی مهرنامه، شماره‌ی ۳۴، نوروز ۱۳۹۳، صفحات ۱۵۴ – ۱۵۷
اصغرزاده، ابراهیم، و سعید لیلاز، مأموریت ناتمام انقلاب ایران؛ بررسی ماجرای فیش‌های حقوقی و روند شکاف طبقاتی در ایران، ماهنامه‌ی مهرنامه، شماره‌ی ۴۸، مردادماه ۱۳۹۵، صفحات ۳۳ – ۴۰
اصغرزاده، ابراهیم، رئیس‌جمهور تدارکاتچی نیست، ماهنامه‌ی نسیم بیداری، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲، صفحات ۵۰ – ۵۳
بلیکی، نورمن (۱۳۸۷)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، برگردان حسن چاووشیان، نشر نی، تهران
پاتر، دیوید (۱۳۹۵) و دیگران، جنبش‌های اجتماعی و دموکراتیزاسیون، برگردان سعید مدنی قهفرخی و دیگران، انتشارات روزنه، تهران
تاجیک، محمدرضا (۱۳۸۸)، چیست یاران طریقت بعد از این تدبیر ما، بی‌تا، فایل اینترنتی
تاجیک، محمدرضا (۱۳۹۸)، زیست‌جنبش؛ این جنبش یک جنبش نیست، نشر نگاه معاصر، تهران
تاجیک، محمدرضا و پریسا شکورزاده، تأملی بر امکان سوژه‌ی سیاسی با توجه به نظریه‌ی ارنستو لاکلائو، فصل‌نامه‌ی رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره‌ی ۱۰، شماره‌ی ۳، شماره‌ی پیاپی ۳، شهریورماه ۱۳۹۸، صفحات ۵۲ - ۷۳
تاگارت، پل (۱۳۹۱)، پوپولیسم، برگردان حسن مرتضوی، انتشارات آشیان، تهران
جبهه‌ی اصلاحات ایران (۱۴۰۰)، دولت توانا در جامعه‌ی توانا، فایل اینترنتی
جلایی‌پور، حمیدرضا، جامعه‌ی ایران به سیاست‌های پوپولیستی پاسخ نمی‌دهد، همایش پوپولیسم؛ عوام‌گرایی یا مردم‌باوری، دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دی‌ماه ۱۳۸۵
جلایی‌پور، حمیدرضا، الگوی چهارم، روزنامه‌ی سرمایه، ۳۰/۴/۱۳۸۶
جلایی‌پور، حمیدرضا، چرا سوسیال‌دموکراتم، ماهنامه‌ی مهرنامه، شماره‌ی ۴۱، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۴، صفحات ۹۰ – ۹۱
جلایی‌پور، حمیدرضا (۱۳۸۱)، جامعه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی با تأکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد، انتشارات طرح نو، تهران
جلایی‌پور، محمدرضا، جنبش دآد آینده‌ی اصلاحات، آگاهی‌نو، شماره‌ی ۱، پاییز ۱۳۹۹، صفحات ۸۹ - ۹۱
جول، جیمز (۱۳۸۸)، گرامشی، برگردان محمدرضا زمردی، نشر ثالث، تهران
حجاریان، سعید (۱۳۷۹)، تاوان اصلاحات؛ مجموعه مقالات، مؤسسه‌ی نشر و تحقیقات ذکر، تهران
حجاریان، سعید، برنامه‌ی توسعه و الگوی اتحاد سه‌گانه، اطلاعات سیاسی – اقتصادی شماره‌ی ۱۰۳ و ۱۰۴، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۵، صفحات ۹۲ - ۹۹
حجاریان، سعید، احمدی‌نژاد ما را رها نمی‌کند، وبسایت فرارو، ۲۹ فروردین‌ماه ۱۳۹۷
حجاریان، سعید، پوپولیسم در ایران، کانال تلگرامی ورای حد تقریر، ۱۳۹۷
حجاریان، سعید (۱۳۷۹)، جمهوریت؛ افسون‌زدایی از قدرت، انتشارات طرح‌ نو، تهران
حجاریان، سعید (۱۳۹۹)، شاه در شطرنج رندان؛ مسائل دموکراسی و توسعه در ایران، نشر نگاه معاصر، تهران
حجاریان، سعید و فاطمه صادقی، تناقضات حجاریان یا تناقضات هابز؟، ماهنامه‌ی مهرنامه، شماره‌ی ۳۷، شهریورماه ۱۳۹۳، صفحات ۵۶ – ۶۲
حجاریان، سعید و فاطمه صادقی، اصلاحات باید اصلاح شود، هفته‌نامه‌ی صدا، شماره‌ی ۱۵۲، فروردین ۱۳۹۷، صفحات ۱۱۳ – ۱۱۷
حجاریان، سعید، گفتاری در ضرورت تقدم رفع فساد سیاسی بر رفع فساد اقتصادی، ماهنامه‌ی نسیم بیداری، شماره‌ی ۷۲، شهریورماه ۱۳۹۵، صفحات ۸ – ۱۲
حجاریان، سعید، پاسخ به پرسش‌های ایران فردا، ایران فردا شماره‌ی ۵۸، فروردین و اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹، الف
حجاریان، سعید، حداقلی و حداکثری، وبسایت مشق‌ نو، مهرماه ۱۳۹۹، ب
حجاریان، سعید، تنها راه حرکت به سوی سازمان‌دهی مردم است، خبرگزاری ایسنا ۲۳/۲/۱۳۸۳، الف
حجاریان، سعید، اصلاحات از بالا؛ اصلاحات ناممکن، ماهنامه‌ی آفتاب، خردادماه ۱۳۸۳، صفحات ۲۴ – ۲۵، ب
حجاریان، سعید، گفتگو درباره‌ی تأملات راهبردی، خبرگزاری ایرنا، ۱۴/۷/۱۳۸۸
حجاریان، سعید، پروژه‌ی اصلاحات بهتر از پروسه‌ی اصلاحات است، ماهنامه‌ی نسیم بیداری، شماره‌ی ۴۱، مردادماه ۱۳۹۲، صفحات ۴۶ – ۴۸
حجاریان، سعید و سهراب رزاقی، پاتریمونیالیسم در دولت پهلوی، وبسایت حج، ۲۸/۱۱/۱۳۹۰
دینی ترکمانی، علی (۱۳۹۸)، اقتصاد ایران؛ رکود تورمی و سقوط ارزش پول ملی؛ اقتصاد سیاسی تودرتویی نهادی و ظرفیت جذب ضعیف، نشر علم، تهران
ذکری، سونیا، آیا پایان دموکراسی فرا رسیده است؟، برگردان فرهاد سلمانیان، رادیو زمانه، ۱۳۹۷
راغفر، حسین، دوزخیان روی زمین؛ تأملی در عدالت و سیاست‌های اقتصادی پس از انقلاب، ماهنامه‌ی شهروند امروز، شماره‌ی ۸۳، ۱۵/۵/۱۳۹۰، صفحات ۵۰ - ۵۱
رهنما، سعید (۱۳۹۵)، گذار از سرمایه‌داری، برگردان پرویز صداقت، نشر آگاه، تهران
رهنما، سعید، چپ‌ها و لیبرال‌ها؛ عداوت‌های تاریخی، وب‌سایت نقد و اندیشه، آرشیو ۱۴۰۰
رئیس‌دانا، فریبرز (۱۳۸۳)، جهانی‌سازی قتل عام اقتصادی، انتشارات نگاه، تهران
رئیس‌دانا، فریبرز (۱۳۹۴)، چند کاوش در سیاست و جامعه، نشر گل‌آذین، تهران
زمان‌زاده، حمید (۱۳۹۲) و صادق الحسینی، اقتصاد ایران در تنگنای توسعه، نشر مرکز، تهران
ستاری‌فر، محمد. علت اصلی توسعه‌نیافتگی ایران نهاد قدرت است، ماهنامه‌ی نسیم بیداری، شماره‌ی ۲۶، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱، صفحات ۹۰ – ۹۵
ستاری‌فر، محمد، در حسرت سندیکای مستقل، شهروند امروز، شماره‌ی ۴۵، ۱۵ اردیبهشت‌ماه ،۱۳۸۷، صفحات ۶۵ - ۶۶
ستاری‌فر، محمد، تا همگرا نشویم برنامه‌ریزی فایده‌ای ندارد، ماهنامه‌ی نسیم بیداری شماره‌ی ۵۲، مهرماه ۱۳۹۳، صفحات ۱۱۴ – ۱۱۷
سرزعیم، علی (۱۳۹۶)، پوپولیسم ایرانی؛ تحلیل کیفیت حکمرانی محمود احمدی‌نژاد از منظر اقتصاد و ارتباطات سیاسی، نشر کرگدن، تهران
سردارنیا، خلیل‌الله، تبیین جامعه‌شناختی احزاب پوپولیستی راست جدید در دموکراسی‌های تثبیت‌یافته‌ی اروپا، پژوهش‌نامه‌ی علوم سیاسی، سال دوم، شماره‌ی چهارم، آذرماه ۱۳۸۶، صص ۱۸۵ – ۲۰۹
سریع‌القلم، محمود (۱۳۸۹)، فرهنگ سیاسی ایرانیان، انتشارات فرزان روز، تهران
سریع‌القلم، محمود، تقدم قرارداد اجتماعی بر حکومت قانون، فصل‌نامه‌ی سیاست‌نامه‌، شماره‌ی ۲ و ۳ – اردیبهشت ۱۳۹۵، صفحات ۳۶ - ۵۳
سلیمی، شاپور، ریتوریک‌های پوپولیستی در آمریکا، پرتال فرهنگ امروز، ۱۳۹۶
شاکری، عباس (۱۳۹۵)، مقدمه‌ای بر اقتصاد ایران، انتشارات رافع، تهران
طبری، اسفندیار، پدیده‌ی پوپولیسم، در نشریه‌ی اینترنتی خرمگس، دفتر نهم، ۱۳۹۷
طبیبیان، محمد (۱۳۹۱) و دیگران، اندیشه‌ی آزادی؛ نگاهی از منظر اقتصاد سیاسی به تجربه‌ی ایران معاصر، انتشارات دنیای اقتصاد، تهران
طبیبیان، محمد (۱۳۹۸)، سرمایه‌داری و عدالت؛ درسگفتارهای انتشارات دنیای اقتصاد، فایل اینترنتی
طبیبیان، محمد و مسعود روغنی‌زنجانی، با برچسب لیبرالیسم، دشمن توسعه‌ی ایران‌اند، ماهنامه‌ی اندیشه‌ی پویا، مهرماه ۱۳۹۷
عبدی، عباس و دیگران، احمدی‌نژاد تهی‌دستان را از دست می‌دهد، شهروند امروز شماره‌ی ۸۶، ۵/۶/۱۳۹۰، صفحات ۵۴ - ۵۸
عظیمی، حسین (۱۳۹۶)، اقتصاد ایران امروز؛ توسعه بر محور آموزش، فرهنگ و تمدن، به کوشش خسرو نورمحمدی، نشر نی، تهران
عظیمی، میکائیل (۱۳۹۸)، هفت‌خوان توسعه؛ در روایت ستاری‌فر از تأمین اجتماعی، انتشارات کویر، تهران
علوی‌تبار، علیرضا، فقر و سیاست‌های تعدیل ساختاری، مجله‌ی راهبرد، شماره‌ی ۴، ۱۳۷۳، صفحات ۱۲۳ - ۱۳۵
علوی‌تبار، علیرضا، تقلیل‌گرایی راه‌حل نیست؛ نقدی بر کتاب آزادی‌خواهی نافرجام، ماهنامه‌ی آفتاب، شماره‌ی یازده، دی‌ماه ۱۳۸۰، صفحات ۴۲ - ۴۵
علوی‌تبار، علیرضا، ائتلاف‌های تازه؛ گامی برای نوسازی جبهه‌ی دوم خرداد، ماهنامه‌ی آفتاب، شماره‌ی بیستم، آبان‌ماه ۱۳۸۱، صفحات ۲۲ - ۲۷
علوی‌تبار، علیرضا ، اقتصاد سیاسی به عنوان یک برنامه‌ی پژوهشی، فصلنامه‌ی پژوهش‌های اقتصادی، سال نهم، شماره‌ی دوم، ۱۳۸۸، صص ۱۷۳ – ۱۹۲
علوی‌تبار، علیرضا، درآمدی بر نوسازی چپ، ماهنامه‌ی آفتاب، شماره‌ی ۱، آذرماه ۱۳۷۹، صفحات ۴ - ۷
علوی‌تبار، علیرضا (۱۳۹۹)، تعاونی‌ها؛ نگرش جهانی و اقدام ملی، انتشارات طرح‌ نو، تهران
غنی‌نژاد، موسی (۱۳۹۴، الف)، تجددطلبی و توسعه در ایران امروز، نشر مرکز، تهران
غنی‌نژاد، موسی (۱۳۹۷)، گفتارهایی در معرفت‌شناسی علم اقتصاد، انتشارات مینوی خرد، تهران
غنی‌نژاد، موسی (۱۳۹۹)، جامعه‌ی مدنی؛ آزادی، اقتصاد و سیاست، انتشارات مینوی خرد، تهران
غنی‌نژاد، موسی (۱۳۹۷)، گفتارهایی در معرفت‌شناسی علم اقتصاد، انتشارات مینوی خرد، تهران
غنی‌نژاد، موسی (۱۳۹۴، ب)، آزادسازی و عملکرد اقتصادی، انتشارات دنیای اقتصاد، تهران
فاضلی، محمد (۱۳۸۹)، بنیان‌های ساختاری تحکیم دموکراسی؛ تجربه‌ی ایران، ترکیه و کره‌ی جنوبی، انتشارات کندوکاو، تهران
فیوری، جوزپه (۱۳۶۰)، آنتونیو گرامشی؛ زندگی مردی انقلابی، برگردان مهشید امیرشاهی، انتشارات خوارزمی، تهران
قاضی‌مرادی، حسن (۱۳۹۷)، گذارها به دموکراسی؛ تاریخچه‌ی پنجاه‌سال پژوهش‌های دموکراسی‌سازی، نشر اختران، تهران
قوچانی، اصلاح‌طلبی تخیلی، اصلاح‌طلبی واقعی، انصاف‌نیوز، ۱۹ آبان ۱۳۹۸
قوچانی، محمد (۱۳۷۹)، یقه‌سفیدها، انتشارات نقش‌و‌نگار، تهران
قوچانی، محمد (۱۳۸۴)، پدرخوانده و راست‌های جوان، نشر سرایی، تهران
قوچانی، محمد، اقتدا به ارسطو؛ درآمدی بر نظریه‌ی حکومت معتدل، فصل‌نامه‌ی سیاست‌نامه‌، شماره‌ی دوم و سوم – اردیبهشت ۱۳۹۵، صفحات ۱۶ - ۲۸
قوچانی، محمد، اصلاح‌طلبی تخیلی و اصلاح‌طلبی واقعی؛ چرا اصلاح‌طلب شدیم و چگونه اصلاح‌طلب می‌مانیم، ۱۳۹۸
کیان‌پور، امیر (۱۳۸۶)، بازبینی وضعیت پوپولیستی، فصلنامه‌ی گفتگو، شماره‌ی ۴۹، صص ۸۳ - ۸۶
 لاکلائو، ارنستو (۱۳۹۳) و شانتال موف، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی؛ به سوی سیاست دموکراتیک رادیکال، برگردان محمد رضایی، نشر ثالث، تهران
لاکلائو، ارنستو (۱۳۸۸) و اسلاوی ژیژک، در ستایش پوپولیسم، برگردان محمد ایزدی و عباس ارض‌پیما، نشر رخداد نو، تهران
لفتویچ، آدریان (۱۳۸۹)، دموکراسی و توسعه، برگردان احد علیقلیان و افشین خاکباز، انتشارات طرح‌نو، تهران
لوئیس، پل (۱۳۸۸)، دموکراسی در جوامع مدرن، برگردان حسن مرتضوی، نشر آگه، تهران
لیلاز، سعید (۱۳۹۲)، موج دوم تجدد آمرانه، انتشارات نیلوفر، تهران
لیلاز، سعید، فقط خدا می‌تواند برنامه بنویسد، ماهنامه‌ی مهرنامه، شماره‌ی ۳۵، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۳، صفحات ۲۳۰ - ۲۳۳
لیلاز، سعید، و حجت‌الله میرزایی، ماهنامه‌ی نسیم بیداری، شماره‌ی ۴۸، مردادماه ۱۳۹۳، صفحات ۱۸ – ۲۳، ب
مالجو، محمد (۱۳۹۵)، سیاست اعتدالی در بوته‌ی نقد اقتصاد سیاسی، نشر لاهیتا، تهران
مالجو، محمد (۱۳۹۹)، تاراج نهان؛ سلب مالکیت از نیروهای کار در اثر تورم در ایران، انتشارات آگاه، تهران
مالجو، محمد، مدارهای بحرانی در اقتصاد ایران، وب‌سایت نقد اقتصاد سیاسی، تیرماه ۱۳۹۷
مور، برینگتن (۱۳۶۹)، ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی، برگردان حسین بشیریه، مرکز نشر دانشگاهی، تهران
موف، شانتال، به فوریت نیازمند پروراندن پوپولیسم دست‌چپی هستیم، برگردان حمید قیصری، وبسایت پروبلماتیکا، ۱۳۹۶
موف، شانتال (۱۳۹۸)، در دفاع از پوپولیسم چپ، برگردان حسین رحمتی، نشر اختران، تهران
مؤمنی، فرشاد (۱۳۹۴)، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز، انتشارات نقش‌و‌نگار، تهران
مؤمنی، فرشاد (۱۳۹۶)، عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز، انتشارات نقش‌و‌نگار، تهران
مؤمنی، فرشاد (۱۳۹۵)، اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری، انتشارات نقش‌و‌نگار، تهران
مؤمنی، فرشاد (۱۳۹۶، الف)، عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز، انتشارات نقش‌و‌نگار. تهران
مؤمنی، فرشاد (۱۳۹۶، ب)، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز، انتشارات نقش‌و‌نگار، تهران
مؤمنی و دیگران، دولت میراث‌دار روندهای دور و نزدیک، وبسایت دارایان، ۹/۶/۱۳۹۸
میدری، احمد، کارکردهای دولت توسعه‌گرای حامی اقتصاد ملی؛ چه ارتباطی میان توسعه و حمایت‌گرایی وجود دارد؟، ماهنامه‌ی مهرنامه، شماره‌ی ۲۱، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱، صفحات ۱۴۸ - ۱۵۰
میدری، احمد، گفتگوی اجتماعی راه ترمیم رابطه‌ی دولت و ملت، روزنامه‌ی ایران، ۲۲/۴/۱۳۹۸
میدری، احمد و دیگران، راه دموکراسی از دولت قدرتمند می‌گذرد، اصلاحات‌پرس، ۱۸/۷/۱۳۹۸
میردال، گونار (۱۳۸۲)، عینیت در پژوهش‌های اجتماعی، برگردان مجید روشنگر، انتشارات مروارید، تهران
میگدال، جوئل (۱۳۹۵)، دولت در جامعه؛ چگونه دولت‌ها و جوامع یکدیگر را متحول ساخته و شکل می‌دهند؟، انتشارات کویر، تهران
نیلی، مسعود، توسعه تعریف و معنای یکسان ندارد، ماهنامه‌ی نسیم بیداری، شماره‌ی ۲۶، اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱، صفحات ۱۰۴ - ۱۰۸
نیلی، مسعود (۱۳۹۴)، اقتصاد ایران به کدام سو می‌رود، انتشارات دنیای اقتصاد، تهران
نیلی، مسعود، پاسخ به مقاله‌ی انتقادی عباس شاکری، پایگاه جماران، ۲۷/۷/۱۳۹۷
نیلی، مسعود، رکود تورمی؛ چرایی بروز و چگونگی خروج، ۱۳۹۳، سخنرانی در بیست‌و‌چهارمین همایش سالانه‌ی سیاست‌های پولی و ارزی، وب‌سایت پژوهشکده‌ی پولی و بانکی بانک مرکزی ایران
ورنر مولر، یان (۱۳۹۶)، پوپولیسم چیست؟، برگردان بابک واحدی، نشر بیدگل، تهران
هانتینگتون، ساموئل (۱۳۸۶) و دیگران، گذار به دموکراسی؛ ملاحظات نظری و مفهومی، برگردان محمدعلی کدیور، نشر گام‌نو، تهران
های، کالین (۱۳۹۶)، درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی، برگردان احمد گل‌محمدی، نشر نی، تهران
Arditi, B. (2010). Review essay: populism is hegemony is politics? On Ernesto Laclau’s on populist reason. Constellations, 17(3), 488-497.
Benkler, Y. (2019). Power and Productivity: Institutions, Ideology, and Technology in Political Economy December, 2019.
Berg-Schlosser, D. (2007). Democratization. The State of the Art2.
Hatzis, Aristides, N. (2017), Welfare populism and the Greek Crisis, Acacdemic Presentation, University of Athens.
Kaltwasser, c. R. (2014). The responses of populism to dahl's democratic dilemmas. Political studies, 62(3), 470-487.
Kaltwasser, C. R. (2012). The ambivalence of populism: threat and corrective for democracy. Democratization, 19(2), 184-208.
Laclau, e. (2007). On populist reason. Verso.
Laclau, e. (1977). Politics and ideology in marxist theory: capitalism, fascism, populism. London: nlb.
Mudde, c., & kaltwasser, c. R. (2017). Populism: a very short introduction. Oxford university press.
Rupnik, J. (2007). From Democracy Fatigue to Populist Backlash, op. cit, and Ivan Krastev: Is East Central Europe Backsliding? The Strange Death of the Liberal Consensus. Journal of Democracy, 18(4), 56-63.
Stein, s. (1981). Populism and the politics of social control in latin america. Civilisations, 163-183.