درآمدی نظری بر جنبه‌های جامعه‌شناختی پیدایش و توسعه فناوری در ایران.

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ایران

10.22059/jsr.2023.366104.1903

چکیده

مسئله اصلی پژوهش درک عمیق‌تر بسترهای اجتماعی خلق‌کننده، شکل‌دهنده و توسعه‌‌دهنده فناوری‌های مطلوب در جامعه ایران می‌باشد و به دنبال تبیین برساخت‌گرایانه ماهیت هر فناوری با رویکردی اجتماعی است. مبنای نظری این تحقیق آن‌ است که فناوری‌ها قبل از آن‌که یک محصول فنی باشند یک محصول اجتماعی هستند که در بستر روندها و فرایندهای اجتماعی در قالب نهادهای فناورانه پدیدار شده و توسعه می‌یابند. هدف پژوهش توصیف دقیق‌تر مناسبات نهادهای مرتبط و موثر در امر پیدایش و توسعه فناوری‌ها از منظری جامعه‌شناختی است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوالات است: تعریف فناوری از منظر اجتماعی چیست؟ رابطه‌ بین پیدایش یا توسعه فناوری‌ها با جنبه‌های اجتماعی آن چگونه است؟ لایه‌های زیرساختی پنهان و غیرملموس فناوری چیست و چگونه شناخته می‌شوند؟ عوامل ساختاری و نهادهای موثر بر شکل‌گیری و پایداری فناوری‌ها در جامعه چیست؟ پیدایش، توسعه و انتقال فناوری چه پیامدهایی برای جامعه دارد؟ پژوهش حاضر ابتدا از مشاهده و مطالعات کتابخانه‌ای و اسناد بهره می‌برد سپس با استفاده از کدگذاری مفاهیم و روش تحلیل محتوای کیفی به صورت الگوریتم نموداری مناسبات، به توصیف و تحلیل فرآیندهای تکوین و ظهور فناوری‌ها به صورت عام -پرداخته و تلاش می‌کند مجموعه فرایندهای مرتبط با فناوری را به صورت نمادین در فرض یک کوه یخی شناور در آب در نظر بگیرد. یافته‌های پژوهش هم ناظر بر عوامل ساختاری جنبه‌های اجتماعی فناوری در ایران در قالب مدلی نظری از هرم روابط لایه‌های ساختاری چند بعدی ترسیم می‌شود که کاملا در پیدایش فناوری، شکل‌دهی اجتماعی فناوری، شکل‌گیری مصرف فناوری و نوآوری فناوری تاثیرات مهمی دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A theoretical introduction on the sociological aspects of the emergence and development of technology in Iran.

نویسندگان [English]

  • Mahdi Nasiri 1
  • Moez Khademhoseini 2
1 Faculty member of Department of Sociology of Research Institute of Hawzeh and University
2 Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The main problem of the research is a understanding of the social contexts that create, shape and develop desirable technologies in Iranian society, and it seeks to explain the nature of each technology in a structural way with a social approach. The purpose of the research is to describe more precisely the relationships of related and effective institutions in the emergence and development of technologies from a sociological perspective. The questions: What is the definition of technology from a social perspective? What is the relationship between the emergence or development of technologies and its social aspects? What are the hidden and intangible infrastructure layers of technology and how are they known? What are the structural factors and institutions affecting the formation and sustainability of technologies in society? What are the consequences of the emergence, development and transfer of technology for society? The current research first uses the observation and library studies and documents, then by using the coding of concepts and the method of qualitative content analysis. It tries to consider the set of technology-related processes symbolically in the assumption of an iceberg floating in water. The findings of the research on the structural factors of the social aspects of technology in Iran are drawn in the form of a theoretical model of the pyramid of relationships of multidimensional structural layers, which is completely in the emergence of technology, the social formation of technology, the formation of technology consumption. and technological innovation have important effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “Technology”
  • “sociology”
  • “iceberg”
  • “hidden layers”
  • “structural network”
  • “development and progress”

مراجع

ابراهیم آبادی، حسین (1400). فرهنگ و فناوری، کشاکش ساختارها با نوآوری (مجموعه دیدگاه­ها و تحلیل­ها). تهران:  پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
اینگولد، ت. (1373). ابزارها، ذهن­ها و ماشین­ها: گذری به فلسفه تکنولوژی. (م.  ثلاثی)، مجله مطالعات جامعه‌شناختی،  زمستان 73  شماره 7.
پایا، علی (1391). تکنولوژی دینی: چیستی و امکان تحقق. فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، س18، ش73, 7-51.
پایا، علی و کلانتری نژاد، رضا (1389). ارزیابی فلسفی و دلالت­های سیاستگذارانه تأثیرات چهارمین موج توسعه علمی و فناورانه بر فرهنگ و جامعه: ملاحظاتی از دیدگاه عقلانیت نقاد. سیاست علم و فناوری, (4)2،  33-53.
تنهایی، ابوالحسن (1371). درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: انتشارات مرندیز.
توکل، محمد (1390). جامعه‌شناسی تکنولوژی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
خلیل، طارق (1386). مدیریت تکنولوژی، رمز موفقیت در رقابت و خلق ثروت. (سیدمحمد اعرابی و داود ایزدی، مترجم) تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ذاکرصالحی، غلامرضا و قانعی­راد، سیدمحمدامین (1394). مرور نظام­مند و فراتحلیل پژوهش­های ایرانی در قلمرو مطالعات اجتماعی علم و فناوری. مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره نهم، شماره 2, 29-63.
روشه، گی (1380). تغییرات اجتماعی. (منصور وثوقی، مترجم) تهران: نشر نی.
ساروخانی، باقر (1380). درآمدی بر دایره‌المعارف علوم اجتماعی (جلد اول). تهران: سازمان انتشارات کیهان.
سوزنچی کاشانی، ابراهیم (1398). مرور تاریخچه مطالعات علم، فناوری و نوآوری و ضرورت ایفاء نقش دولت. سیاست علم و فناوری, (2)12, 1-16.
سیسموندو، سرجیو (1392). مقدمه­ای بر مطالعات علم و فناوری. (یاسر خوش­نویس، مترجم) تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
شاپور، اعتماد (1378). ساختار علم و تکنولوژی در ایران و جهان. تهران: نشر مرکز.
شریف‌زاده، مریم؛ زمانی، غلامحسین؛ کرمی، عزت‌اله؛ ایمان، محمدتقی و خلیلی، داور (1391). رویکرد نظریه شبکه کنش‌گران و کاربرد آن در بررسی سامانه اطلاعات اقلیمی کشاورزی. پژوهشگاه علمی پژوهشی پژوهشکده علوم و فناوری اطلاعات ایران، دوره 28، ش2، ص433-454.
شریف، نواز (1367). مدیریت انتقال تکنولوژی و توسعه. (رشید اصلانی، مترجم) تهران: وزارت برنامه و بودجه.
شوماخر، رندال ای. و لومکس، ریچارد جی. (1388). مقدمه­ای بر مدل­سازی معادله ساختاری. (وحید قاسمی، مترجم) تهران: جامعه­شناسان.
صمیم، رضا (1394). مطالعات اجتماعی فناوری؛ تأملاتی نظری و میان رشته­ای. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
قانعی­راد، محمدامین (1388). دوگانگی­های فرهنگی تکنولوژی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، (8)2، 107-145.
کاستلز، مانوئل (1389). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ ظهور جامعه شبکه‌ای. (احمد علیقیان و افشین خاکباز، مترجم) تهران: طرح نو.
کفائی، مهدی؛ دویران، الهه و تقوی، مصطفی (1399). شکل­دهی متقابل جامعه و فناوری؛ موردکاوی تاریخی ماشین تحریر. دوفصلنامه علمی فلسفه علم، دوره 10 شماره 19، 215-325.
کوزر، لوئیس (1373). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی (چاپ یازدهم). (محسن ثلاثی، مترجم) تهران: انتشارات علمی.
محسنی، منوچهر (1392). مبانی جامعه­شناسی علم (چاپ چهارم). تهران: انتشارات طهوری.
مُحَنَّک، کاووس (1373). انتقال تکنولوژی، راهبردی برای خوداتکایی علمی و فنی کشورهای خاورمیانه. (عبدالحسین آذرنگ، مترجم) تهران: انتشارات کویر.
میرعمادی، سیدایمان (1398). نظام نوآوری فناورانه: الگویی برای سیاست­گذاری نوآوری و توسعه فناوری. سیاست علم و فناوری, (2)11, 171-192.
نامداریان، لیلا و ثقه­الاسلامی، علیرضا (1399). بررسی انتقادی کتاب مطالعات اجتماعی فناوری؛ تأملات نظری و میان رشته­ای. پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، (5)20, صص 347-369.
نصیری، مهدی (1398). جامعه­شناسی علم و فناوری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نورمحمدی، مرتضی (1396). شکل­دهی به سیاست علم و فناوری: نسل بعدی تحقیقات. فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، (2)3، 269-259.
ویلیامز، ریموند (1396). جامعه شناسی فرهنگ، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
هاچت، ادوارد جی.؛ آمستردامسکا، الگا؛ لینچ، مایکل و واکمن، جودی (1400). مطالعات علم و فناوری. (آریا متین، مترجم) تهران: موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
یحیی­زاده­فر، محمود؛ شبابی، هومن؛ راسخی، سعید و شیرخدایی، میثم (1396). مدل ساختاری-تفسیری سطح‌بندی عوامل اثرگذار بر ارتباط توسعه علم، توسعه فناوری و رشد اقتصادی در ایران. سیاست علم و فناوری, (3)9, 90-77.
 
Aloini, D., Dulmin, R., & Mininno, V. (2012). Risk assessment in ERP projects. information Systems, 37(3), 183-199.
Bauchspies, W., Croissant, J., & Restivo, S. (2006). Science, Technology and Society: A Sociolocical Approach. USA: Blackwell Publishing.
Bijker & et al. (1993). The Social Construction of Technological Systems: New Directions in the Sociology and History of Technology. London, England: The MIT Press, Cambridge, Massachusetts.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology Oualitative Research in         Psychology. Volome3, Issue2.
Dictionary, O. (2005). Oxford english dictionary (Simpson, Ja & Weiner, Esc, 3 ed.). Oxford: University Press.
Douglas, D. (2012). The Social Construction of Technological Systems, anniversary edition: New Directions in the Sociology and History of Technology. (W. Bijker, T. Hughes, & T. Pinch, Eds.) London, England: MIT press.
Dusek, v. (2006). Philosophy of Technology, An introduction. Blackwell: Blackwell Publishing.
Erasmus, E., Rothmann, S., & Van Eeden, C. (2015). A structural model of technology acceptance. SA Journal of Industrial Psychology, 41(1), 1-12.
Jester, J. (1982). An analysis of the relationship between technology and organizational structure in community supervision agencies. New York: University Microfilms International.
Kudina & Verbeek. (2019). Ethics from within: Google Glass, the Collingridge dilemma, and the mediated value of privacy. Science, Technology, & Human Values, 44(2), 291-314.
Kuper, A., & Kuper, J. (2013). The Social Science Encyclopedia. London: Routlege.
MacKenzie, D., & Wajcman, J. (1999). The Social Shaping of Technology. Buckinham, Philadelphia: Open University Press.
Mitcham, C. (1994). Thinking through technology: the path between engineering and philosophy. Chicago and London: The university of Chicago Press.
Nolan, G., & Lenski, P. (2009). Human Society, an introduction to macrosociology. London: Paradigm Publishers, Boulder.
Olsen, J., Pedersen, S., & Hendricks, V. (2009). A Companion to the Philosophy of Technology. Paperback ed Wiley-Blackwell, ,: John Wiley & Sons. Ltd, Publication.
Skaržauskienė, A., Tamošiūnaitė, R., & Žalėnie, I. (2015). Social Technology and Collective Inteligence. Lithuania: Mykolas Romeris University.
Williams-Jones, B., & Graham, J. (2003). Actor-network theory: a tool to support ethical analysis of commercial genetic testing. New Genetics and Society, 22(3), 271-296.
 
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 30، شماره 2
بهمن 1402
صفحه 119-141

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار