طرح نظری تبیین فروپاشی اجتماعی در ایران

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، شهر رشت، کشور ایران

2 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

3 دانشیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس

4 پژوهشکده مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.22059/jsr.2024.362841.1887

چکیده

این مطالعه درصدد ارائه طرح نظری تلفیقی و جدیدی برای تبیین موضوع فروپاشی اجتماعی است. ادبیات موضوع فروپاشی در قالب دو دسته نظریه های فروپاشی دولت و فروپاشی تمدن ها، و نظریه های هر دسته در قالب چهارگانه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و قشربندی مورد طبقه بندی قرار گرفته اند. پس از بررسی انتقادی آنها از هر کدام عناصر لازم برای ساختن طرح نظری جدید و متفاوتی از مفهوم فروپاشی اجتماعی انتخاب گردیدند. طرح نظری حاضر بر اساس نظریه نظم اجتماعی پارسونز استوار است اما تلاش می شود تا هم کلیت و هم اجزای آن با نظریه های دیگر تکمیل گردد. بدین ترتیب که جامعه به مثابه یک نظام اجتماعی نگریسته می شود که در وضعیت تعادل سیستمی قرار دارد. در این حالت، چنانچه دولت وارد رقابت نظامی شدید خارجی شود تنش هایی بر دیگر خرده نظام ها خواهد گذاشت که به دلیل وضعیت سیستمی جامعه باعث وقوع بحران های چهارگانه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و قشربندی می شود و از برآیند آنها بحران اجتماعی اتفاق خواهد افتاد. در چنین شرایطی، چنانچه الگوی مدیریت بحران به صورت تأسیس دولت سلطانی انجام گیرد ماحصل آن وقوع بحران مشروعیت خواهد بود. در طرح نظری حاضر، بحران اجتماعی، دولت سلطانی و بحران مشروعیت در حکم شروط لازم وقوع فروپاشی قرار دارند که اگر با یک شرط کافی به نام عوامل شتاب‌زا همراه گردند باعث فروپاشی اجتماعی می شود. منظور از فروپاشی اجتماعی همان تغییر ساختاری جامعه است که در قالب ایجاد تغییر ساختاری در چهار خرده نظام جامعه روی می دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A theoretical plan to explain social collapse in Iran

نویسندگان [English]

  • hadi noori 1
  • Saied moidfar 2
  • Ali Saei 3
  • Naser Takmil Homayoon 4
1 ِDepartment of social sciences, Faculty of human sciences, University of guilan, Rasht city, Country of iran
2 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
3 Associate Professor, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares
4 Research Institute of Social Studies, Research Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

This study aims to provide a new and integrated theoretical plan to explain the issue of social collapse. The literature on the topic of collapse has been classified in the form of two categories of theories of the collapse of the state and the collapse of civilizations, After their critical review, the necessary elements were selected from each of them to build a new and different theoretical plan of the concept of social collapse. The present theoretical plan is based on Parsons' theory of social order, but efforts are made to complete both the whole and its parts with other theories. In this case, if the government enters into intense foreign military competition, it will put tensions on other sub-systems, which due to the systemic situation of the society will cause the occurrence of four cultural, economic, political and stratification crises, and as a result of them, a social crisis will occur. In such a situation, if the model of crisis management is carried out in the form of the establishment of a Sultanate government, the result will be a crisis of legitimacy. In the current theoretical plan, social crisis, Sultanate government and crisis of legitimacy are among the necessary conditions for the occurrence of collapse, which if accompanied by a sufficient condition known as accelerating factors, will cause social collapse. The meaning of social collapse is the same structural change of society that takes place in the form of structural change in four subsystems of society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social collapse
  • social crisis
  • Sultanate state
  • legitimacy crisis
  • accelerating factors. Military competition
آرنت، هانا (1377)، انقلاب، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
آلتهایم، فرانتس و استیل، روت (1382)، تاریخ، اقتصاد و دولت ساسانی، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: علمی فرهنگی.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1369)، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین، تهران: شرکت علمی و فرهنگی.
اسکاچپول، تدا (1376)، دولت ها و انقلابات اجتماعی، ترجمه سید مجید روئین تن، تهران: سروش.
اسکاچپول، تدا (1377)، «حکومت تحصیل دار و اسلام شیعه در انقلاب ایران»، ترجمه محسن امین‌زاده، در عبدالوهاب فراتی، رهیافت های نظری بر انقلاب اسلامی، ج1، قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
اسکاچپول، تدا (1385)، «تبیین انقلاب ها: در جستجوی رویکرد اجتماعی ـ ساختاری»، در لوئیس کوزر و برنارد روزنبرگ، نظریه های بنیادی جامعه شناسی، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران: نی.
اسکاچپول، ‌تدا، و تریمبرگر، الن کای (1385)، «یک تحلیل ساختاری از انقلاب ها»، در جک گلدستون،  مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
اشپولر، برتولد (1364)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: علمی و فرهنگی.
باتامور، تام.ب. (1370)، جامعه شناسی، ترجمه سید حسن منصور، تهران: کتاب های جیبی.
بایندر، لئونارد (1380)، «بحران های توسعه سیاسی»، در لوسین دبلیو پای و همکاران، بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی، ترجمه غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بدیع، برتران (1383)، توسعه سیاسی، ترجمه احمد نقیب زاده، تهران: قومس.
بروکر، پل (1383)، رژیم های غیر دموکراتیک نظریه ها، سیاست و حکومت، ترجمه علیرضا سمیعی اصفهانی، تهران: کویر.
بشلر، ژان (1370)، ایدئولوژی چیست؟، ترجمه علی اسدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
بشیریه، حسین (1376)، تاریخ اندیشه های سیاسی در قرن بیستم، تهران: نی.         
بشیریه، حسین (1382)، آموزش دانش سیاسی، تهران: نگاه معاصر.
پارسونز، تالکوت (1385)، «نهادی شدن و بی هنجاری»، در پای، لوسین دبلیو(1380)، «بحران مشروعیت»، در لوسین دبلیو پای و همکاران، بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی، ترجمه غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
تودارو، مایکل (1367)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران: وزارت برنامه و بودجه.
توین بی، آرنولد (1373)، جنگ و تمدن، ترجمه خسرو رضایی، تهران: علمی و فرهنگی.
تیلی ، چارلز(1385)، «آیا مدرنیزاسیون باعث انقلاب می شود؟» در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
جانسون، چالمرز (1363)، تحول انقلابی، ترجمه حمید الیاسی، تهران: امیر کبیر.
چوکسی، جمشید کرشاسپ (1382)، ستیز و سازش، ترجمه نادر میر سعیدی، تهران: ققنوس.
خنجی، محمد علی (1358)، رساله‌ای در بررسی تاریخ ماد و منشأ نظریه دیاکونوف، تهران: کتابخانه طهوری.
دریایی، تورج (1383)، سقوط ساسانیان، ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیر خانی، تهران: تاریخ ایران.
دیاکونوف، میخائیل (1348)، تاریخ ایران باستان، ترجمه روحی ارباب، تهران: علمی فرهنگی.
دیویس، جیمز (1385)، «نظریه ای درباره انقلاب»، در لوئیس کوزر و برنارد روزنبرگ، نظریه های بنیادی جامعه شناسی، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران: نی.
راش، مایکل (1377)، جامعه و سیاست، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: سمت.
روشه، گی (1376الف)، جامعه شناسی تالکوت پارسونز، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: تبیان.
روشه، گی (1376ب)، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران: نی.
ریترز، جورج (1377)، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.
زرین کوب، عبدالحسین (1378)، دو قرن سکوت، تهران: سخن.
——————— (1385)، «فتح ایران به‌دست اعراب و پیامد آن»، در تاریخ ایران از فروپاشی ساسانیان تا آمدن سلجوقیان (جلد چهارم)، گردآورنده ریچارد فرای، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیر کبیر.
سلبین، اریک (1385)، «نقش کارگزار و فرهنگ در انقلاب ها»، در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
طبری، احسان (1358)، برخی بررسی‌ها درباره  جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران، از نشریات حزب توده ایران.
فوران، جان (1375)، «نظریه ای درخصوص انقلاب های اجتماعی جهان سوم: مقایسه ای بین ایران، نیکاراگوئه، السالوادور»، در فصلنامه راهبرد، شماره 9، 257-225.
فوران، جان (1385الف)، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاتوزیان، محمد علی (1372)، اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
——————  (1380)، دولت و جامعه در ایران، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران: مرکز.
کاوالی، لوچانو(1376)، دگرگونی اجتماعی از دیدگاه گائتانوموسکا، ترجمه حسین افشار، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
کتابی، احمد (1371)، تورم، تهران: اقبال.
کولینز، رندال (1385)، «عصر زرین جامعه شناسی تاریخی کلان نگر» در گری جی همیلتون و دیگران، تاریخ نگاری و جامعه شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آقا جری، تهران:‌ کویر.
کوهن، آلوین استانفورد (1375)، تئوری های انقلاب، ترجمه علیرضا طیب، تهران: قومس.
کیوی، ریمون، کامپنهود، لوک‌وان ( 1376)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: توتیا.
گلدتورپ، جی.ای (1373)، جامعه شناسی کشورهای جهان سوم، ترجمه جواد طهوریان، مشهد: قدس رضوی.
گلدستون، جک (1384)، «افزایش جمعیت و بحران های انقلابی»، در جان فوران، نظریه پردازی انقلاب ها، ترجمه فرهنگ ارشاد: قومس.
گلدستون، جک (1385الف)، «مطالعه تطبیقی و تاریخی در باب انقلاب ها»، در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
گلدستون، جک (1385ب)، «انقلاب انگلیس: یک رویکرد ساختاری و جمعیتی»، در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
گلدستون، جک (1385ج)، «انقلاب ها در دیکتاتوری های مدرن»، در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
گیدنز، آنتونی (1385)، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، نی.
لاپالومبارا، جوزف (1380)، «بحران مدیریت منابع»، در لوسین دبلیو پای و همکاران، بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی، ترجمه غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لچت، جان (1377)، پنجاه متفکر بزرگ معاصر، ترجمه محسن حکیمی، تهران: خجسته.
لوسکایا، پیگو (1377)، شهرهای ایران در زمان پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت الله رضا، تهران: علمی فرهنگی.
لوکونین، ولادمیر (1384)، تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت الله رضا، تهران: علمی فرهنگی.
لوویت، کارل(1379)، «مضمون بنیادین پژوهش وبر»، در ماکس وبر و دیگران، عقلانیت و آزادی، ترجمه احمد تدین و یدالله تمدن، تهران: هومس.
لوی بیل، تیموتی (1384)، عصر فئودالیسم، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: صراط.
لینز، خوان (1380)، نظام های سلطانی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: شیرازه.
مارکس، کارل (1380)، لودویگ فوئرباخ و ایدئولوژی آلمانی، ترجمه پرویز بابایی، تهران: چشمه.
میلز، چارلز رایت (1389)، بینش جامعه‌شناختی، ترجمه عبدالمعبود انصاری، تهران: شرکت سهامی انتشار.
واینر، مایرون (1380)، «مشارکت سیاسی: بحران فرایند سیاسی»، در لوسین دبلیو پای و همکاران، بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی، ترجمه غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
وبر، ماکس (1374)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری و دیگران، تهران: مولی.
وبر، ماکس (1382)، دین قدرت جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران: هرمس.
وثوقی، منصور (1375)، جامعه شناسی روستایی، تهران: کیهان.
وربا، سیدنی (1380)، «توالی ها وتوسعه »، در لوسین دبلیو پای و همکاران، بحران ها و توالی ها در توسعه
سیاسی، ترجمه غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ولف، اریک (1385)، «دهقانان و انقلاب ها»، در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی در باب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
هابز، توماس (1385)، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی.
هانتینگتون، ساموئل (1370)، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.
هانتینگتون، ساموئل (1385)، «انقلاب و نظم سیاسی» در جک گلدستون، مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی درباب انقلاب ها، ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
همیلتون، پیتر (1374)، تالکوت پارسونز، ترجمه علی برزگر، تهران: مرندیز.
Borodzicz, E.P. (2005), Risk, Crisis and Security Management, John Wileys, Chichester.
Collins, R. (1986), "The Future Deline of the Russian Empire", in Weberian Soiological Theory, by Randall Collins, pp.186-209, England: Cambridge University Press.
Dahl, R.A. (1963), Modern Political Analysis, Englewood Gliffs. New Jersey, Prentice – Hall.
Diamond, J. (2005), Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed, Los Angeles: California Univerity Press.
Esenstadt, S.N. (1985), "Systemic Qualities and Boundaries of Societies: some Theoritical Considerations", in J.C. Alexander (ed.), Neofunctionalism, pp. 51-73. London: Sage Publications.
Gould, M. (1985), "Prolegomena to Any Future Theory of Societal Crisis", in J.C. Alexander (ed.), Neofunctionalism, pp. 51-73. London: Sage Publications.
Hamilton, P. (1983), Talcott Parsons, London: Routledge.
 Smith, D. (1991), The Rise of Historical Sociology, Basil Blackwell: Polity Press.
Li, R.S.k. (2002), "Alternative Routes to State Breakdown", in Sociological Theory, 20: I March, 1-23.   
Marx, K. (1956, 1961). Karl Marx: Selectad Writing, edited by T .Bottomore and M. Rubel, Great Britain: Penguin Books.
Morony, M., (1982),"Landholding in Seventh-Century Iraq: Late Sassanian and Early Islamic Patterns", The Islamic Middle East, 700-1900: Studies in Economic and Social History, ed. A. L. udovitch, The Darwin Press, Princeton, New Jersy, p. 164.
Morony, M., (1984), “Land Use and Settlement Patterns in Late Sasanian and early Eslamic Iraq, The Bizantine and early IslamicNew East, Land Use and Settlement Pattern, eds., G. King and A. Cameron, Vol. II, The Darvin Pres, Prinston, New Jersy.
Parsons, T. (1937), The Structure of social Action, New York: Free Press.
Parsons, T. (1951), The Social System, New York: Free Press.
Parsons, T. (1954), Essays in Sociological Theory, New York: Free Press.
Parsons, T. (1961), Theories of Society, New York: Free Press.
Parsons, T. (1968), "Systems Analysis", in International Encyclopaedia of the Social Sciences, David L. Shills (ed.), New York: MacMillan and Free Press.
Smelser, N. (1985), Evaluating the Model of Structural Differentiation in Relation to Education Change in the Ninetheenth Century", in J.C. Alexander (ed.), Neofunctionalism, pp. 51-73. London: Sage Publications.
Tilly, C. (1990), Coercion, Capital and European States AD 990-1990, Oxford: Basil Blackwell.