تحلیل جامعه‌شناختی عدم تثبیت دموکراسی در ایران با تأکید بر رویکرد نخبه‌گرایی (1385-1284)

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

2 عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

موضوع این نوشتار تثبیت دموکراسی است.مساله مقاله این است که در تاریخ معاصر ایران بارها تلاش برای استقرار دموکراسی صورت پذیرفته است، اما هیچ گاه تثبیت دموکراسی تحقق نیافته است. پس از اثبات این مساله و درمقام یافتن راه حل تئوریک مساله، تئوری‌های رویکرد کنشگرا در فرآیند دموکراتیزاسیون بررسی شده‌اند. درادامه با الهام از تئوری‌های موجود، ساختار منطقی دستگاه نظری این نوشتار به صورت زیر فرموله شده است: اگر وضعیت نخبگان گسیخته وجود داشته باشد، با شرط وجود بن بست منازعات، سازمان یابی احزاب، بحران و استقلال از فشار توده‌ای ضد مصالحه، پیمان دموکراتیک میان نخبگان بسته خواهد شد؛ آن گاه با شرط وجود نظام حزبی مقتدر یا مشروعیت بالای دموکراسی نسبت به ایدئولوژی‌های دیگر تثبیت دموکراسی رخ خواهد داد.این استدلال از طریق گزاره‌‌های مشاهده‌ای مورد داوری تجربی قرارگرفته است. نوع پژوهش این نوشتار تاریخی تطبیقی است که در دو سطح درون سیستمی و بین سیستمی انجام شده است. بدین ترتیب از روش تاریخی روایتی برای مطالعه زمینه مند و از روش جبر بولی برای مطالعه مقایسه میان دوره‌‌ای استفاده شده است. شواهد نشان می‌دهد که در تاریخ معاصر ایران بن بست منازعات به ندرت پدید آمده که خود مانع جدی برای بستن پیمان دموکراتیک بوده است. علاوه بر این در ایران هیچ کدام از شروط تثبیت دموکراسی یعنی نظام حزبی مقتدر یا مشروعیت بالای دموکراسی وجود نداشته است. در نتیجه حتی در دوره هایی که نظام دموکراتیک وجود داشته، تثبیت دموکراسی رخ نداده است. بدین ترتیب می‌توان گفت که اگر در دوره‌های دیگر نیز که نظام سیاسی دموکراتیک وجود نداشته، چنین نظامی هم شکل می‌گرفت امکان تثبیت دموکراسی ضعیف بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A sociological explanation of instability of democracy in Iran

نویسندگان [English]

  • Mohsen Koshafar 1
  • Ali Saei 2
چکیده [English]

The focus of this paper is exploring the instability of democracy in Iran. There have been many struggles and efforts to establish democracy in Iran since the mid 19th century onward but this trend has not led to a situation of consistent and stable democracy.  In this paper our aim is to explain the issue by application of social action theories. Based on a review of democratization theories we propose that in the situation of disrupted elites, conflict impasse, organized parties, and independence from mass pressure against compromise, elites make democratic treaty. Then in the condition of a strong party system with the legitimacy of democracy in comparison to other ideologies, democracy becomes stable. This argument has been tested by using a historical comparative method in both within and between systems.
We conclude that historical records indicate that conflict impasse seldom happened and this is a serious barrier to democratic agreement. In addition, a strong party system has never existed in Iran. Therefore, despite the existence of many attempts to establish a democratic system, consolidation of democracy has never been fully realized. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Democracy
  • Democratization
  • democratic consolidation
  • disrupted elites
  • democratic treaty

مراجع

آبراهامیان، ارواند. بی تا. ایران بین دو انقلاب. ترجمه گل محمدی، فتاحی و لیلایی.1379. تهران: نی.
اتحادیه، منصوره. 1361. پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (دوره اول و دوم مجلس شورای ملی). تهران: نشر گستره.
اثنی عشری، شهرداد .1386. از دولت اصلاحی تا دولت اسلامی. تهران:  انتشارات عطائی.
ارزش ها و نگرش های ایرانیان .1382. تهران: دفتر انتشارات طرح های ملی.
بروکر، پل.. بی تا.  رژیم های غیردموکراتیک. ترجمه علیرضا سمیعی اصفهانی. 1384. تهران: انتشارات کویر.
بشیریه، حسین. 1381. دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران: دوره جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نگاه معاصر.
بشیریه، حسین. 1384. گذار به دموکراسی. تهران: نشر نگاه معاصر، چاپ دوم.
بهار، محمد تقی. 1380. تاریخ مختصر احزاب سیاسی: انقراض قاجاریه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بهنود، مسعود. 1381. از سید ضیاء تا بختیار. تهران: انتشارات جاویدان.
بیتهام، دیوید و کوین بویل. 1386. بی تا. دموکراسی چیست؟ ترجمه شهرام نقش تبریزی. تهران: انتشارات ققنوس.
پزشکی و دیگران. 1379. انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن.  قم: دفتر نشر و پخش معارف.
جانزاده، علی. 1382. خاطرات سیاسی رجال ایران. تهران: انتشارات جانزاده.
جلایی پور، حمید رضا . 1378. پس از دوم خرداد. تهران: انتشارات کویر.
حسین زاده، محمد علی. 1386. گفتمان های حاکم بر دولت های بعد از انقلاب در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینی، محمد صادق .1378. پدیده خاتمی. ترجمه محمد رسول دریایی. تهران: خانه اندیشه جوان.
خرازی، صادق. 1380. آمریکا و تحولات ایران: اسناد و مدارک آزاد شده دولت ایالات متحده آمریکا درباره جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
خوش چهره. روزنامه کارگزاران، 25/1/1386.
رضایی، اسدالله .1386. کالبد شکافی احزاب سیاسی. تهران: انتشارات آمه.
روزنامه صبح امروز، 6/6/1378.
روزنامه همشهری، 2/4/1381.
روزنامه یاس نو، 24/10/1382 ، 5/11/1382.
زیبا کلام، صادق. 1380. ساختار قدرت بعد از رضا شاه. در مقصودی، مجتبی، تحولات سیاسی اجتماعی ایران، تهران، انتشارات روزنه.
زیباکلام، صادق .1382. وداع با دوم خرداد. تهران: انتشارات روزنه.
ساعی، علی. 1386. دموکراتیزاسیون در ایران. تهران: انتشارات آگاه.
ساعی، علی. 1387. روش پژوهش در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات سمت.
شجیعی، زهرا . 1383. نخبگان سیاسی ایران: از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات سخن.
طیرانی، بهروز. 1376. اسناد احزاب سیاسی ایران (1330-1320). تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
عاقلی، باقر. 1379. روزشمار تاریخ ایران. تهران: نشر گفتار.
عظیمی، فخرالدین. 1383. حاکمیت ملی و دشمنان آن. تهران: نگاره آفتاب.
عظیمی، فخرالدین. بحران دموکراسی در ایران: 1332-1320. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری. 1374. تهران:  نشر البرز.  
علی بابائی، داود. 1384. 25 سال در ایران چه گذشت؟ (از بازرگان تا خاتمی). تهران: انتشارات امید فردا.
فوران، جان. مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمه احمد تدین.1382. تهران: خدمات فرهنگی رسا.
فوزی، یحیی. 1384. تحولات سیاسی و اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران. تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
قوچانی، محمد .1379. بازی بزرگان. تهران: انتشارات جامعه ایرانیان.
کاتوزیان، محمد علی همایون. مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران. ترجمه فرزانه طاهری.  1378. تهران، نشر مرکز.
کاتوزیان، محمد علی.. تضاد دولت و ملت. ترجمه علی رضا طیب. 1380. تهران: نشرنی.
کدی، نیکی و مهرداد امانت. 1387. ایران در دوره آخرین شاهان قاجار (1922-1848) در: آوری، پتر و دیگران، تاریخ ایران (از مجموعه تاریخ کمبریج): دوره افشار، زند و قاجار. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: انتشارات جامی.
کسروی، احمد. 2536. تاریخ مشروطه ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کوشافر، محسن. 1384. تأثیر ارزش های مدرن بر مشروعیت سیاسی جمهوری اسلامی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم.
کوشافر، محسن. 1389. تحلیل جامعه شناختی عدم تثبیت دموکراسی در ایران با تأکید بر رویکرد نخبه گرایی (1385-1284). پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
مدیر شانه چی، محسن. 1385. فرهنگ احزاب و جمعیت های سیاسی. تهران: نشر نگاه معاصر.
مروارید، یونس. 1377. از مشروطه تا جمهوری: نگاهی به ادوار مجالس قانونگذاری در دوران مشروطیت. تهران: نشر اوحدی.
مصدق، محمد. 1385. خاطرات و تأملات دکتر محمد مصدق. تهران: انتشارات علمی.
مصور رحمانی، محمود.1380. ایران 78 در آینه مطبوعات. تهران: نشر گوینده.
میر سلیم، سید مصطفی .1384. جریان شناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی ایران. تهران: انتشارات باز.
نجاتی، غلامرضا. 1365. جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد1332. تهران: شرکت سهامی انتشار.
نشریه آفتاب، شماره 12، بهمن 1380.
نوذری، عزت الله. 1387. تاریخ احزاب سیاسی در ایران: از مجلس دوم مشروطیت تا مجلس ششم انقلاب اسلامی. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
هاشمی رفسنجانی، علی اکبر. 1378. هاشمی رفسنجانی، سخنرانی سال 1360. تهران: دفتر نشر معارف.
هاشمی رفسنجانی، علی اکبر. 1384. کارنامه و خاطرات سال 1359: انقلاب در بحران. تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.
هانتینگتون، ساموئل. بی تا. موج سوم دموکراسی. ترجمه احمد شمسا. 1373. تهران: انتشارات روزنه.
هلد، دیوید.  بی تا.  مدل های دموکراسی. ترجمه عباس مخبر.1384. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ سوم.
هیرو، فیلیپ . بی تا. ایران در حکومت روحانیون. ترجمه محمد جواد یعقوبی دارابی.1386. تهران: انتشارات باز.
Blondel, Jean .1990. Comparative Government: an introduction. Great British: Wiltshire, Redwood Books.
Bunce, Valerie .2000. Comparative Democratization: Big and Bounded Generalizations. Comparative Political Studies 33, 703.
Burton, Michael G. & John Higley.1987. Elite Settlements. American Sociological Review 52(3): 295-307.
Diamond, Larry. 1999. Developing Democracy:Toward Consolidation. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Edles, Laura Desfor .1995. Rethinking Democratic Transition. Theory and Society 24(3).
Higley, John & Michael G. Burton.1989. The Elite Variable in Democratic Transitions and Breakdowns. American Sociological Review 54(1): 17-32.
Huber, E., D. Rueschemeyer & J. D. Stephens. 1993. The Impact of Economic Development on Democracy. Journal of EconomicPerspectives 7(3): 71–86.
Huntington, Samuel P. 1971. The Change to Change: Modernization, Development, and Politics. Comparative Politics 3(3): 283-322.
Jung C. & I. Shapiro. 1995. South Africa’s Negotiated Transition: Democracy, Opposition, and the New Constitutional Order.  Politics and Society 23(3).
Karl, Terry Lynn. 1990. Dilemmas of Democratization in Latin America, Comparative Politics 23(1): 1-21.
Lipset, Seymour Martin. 1960. PoliticalMan: The Social Bases of Politics. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
Morlino, Leonardo. 1995. Consolidation and Party Government in Southern Europe. International Political Review 16(2): 145- 167.
Przeworski, A., M. E. Alvarez, J. A. Cheibub & F. Limongi. 2000. Democracy and Development: Political Institutionsand Well-Being in the World, 1950–1990. Cambridge: Cambridge University Press.
Przeworski, Adam. 1999. Minimalist Conception of Democracy: A Defense. In Democracy’sValue, edited by Ian Shapiro and Casiano Hacker-Cordo´n. Cambridge: Cambridge University Press.
Ragin, Charles C. 1987. The Comprative Method. London: University of California Press.
Tilly, Charles. 2007. Democracy. New York: Cambridge University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار