چالش‏های فرهنگی و هویتی جانبازان جنگ تحمیلی

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه توسعه دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی

چکیده

با گذشت بیش از دو دهه از پایان جنگ تحمیلی، همچنان بار رنج ناشی از جنگ‌زدگی و آسیب‏‏‏دیدگی بر دوش برخی از خانواده‏ها سنگینی می‏کند. در میان آسیب‏دیدگان از جنگ، جانبازان به‌عنوان نمادهای عینی و ماندگار گفتمان ایثار و شهادت، از جایگاه ویژه برخوردارند. جانبازان با مسائل و مشکلات گوناگونی مواجه‌اند که یکی از مهم‏‏ترین آن‌ها «دغدغۀ هویت جانبازی» و چالش‌های مربوط به آن است.
پرسش مقاله این است که جانبازان در مورد جایگاه و هویت جانبازی خود و تغییرات آن نسبت به گذشته چگونه می‏اندیشند؟ برای ارزیابی و تحلیل این موضوع، با روش کیفی، نظرات تفصیلی 32 نفر از جانبازان 70درصد شهر تهران با مصاحبه‏های متمرکز گروهی و انفرادی جمع‏آوری و مقایسه شده ‏است.
یافته‏ها نشان می‏دهد که از منظر جانبازان، ادبیات جانبازی دستخوش تغییرات گردیده و در بسیاری از موارد، تقدس و منزلت جانبازی به مجموعه‏ای از تعارفات، گفتارهای رسانه‌ای و تبلیغاتی تقلیل یافته است.. در سطح جامعه، الگوهای رفتاری جدید ناهمخوان با فرهنگ ایثارگری گسترش یافته و تفسیر و قرائت‏های نوین اما متعارض با گفتمان ایثارگری به‌وجود آمده است. برحسب یافته‏ها، اکنون تحولات در گفتمان ارزشی جانبازی و ایثارگری، به رویکرد عمدتاً مادی و معیشتی منجر شده است، به میزانی که در جامعه رویکرد مادی و اقتصادی بر نگرش فرهنگی نسبت‌به جانبازان غلبه یافته است. این تحول بر دغدغه‌های فرهنگی و دامنۀ انفصال و انزوای اجتماعی جانبازان و برخی از اعضای خانواده، خاصه همسر و فرزندان آنان نیز افزوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural and identity challenges of Janbazan in the Imposed War

نویسندگان [English]

  • Mosa Anbari 1
  • Ghasem Oveisi fardoei 2
چکیده [English]

After two decades of the end of the Imposing War, still there are many families suffering from a plenty of pains have imposed by the war. Among the victims, Janbazan as objective and perdurable symbols of devotion and martyrdom discourse, have a significant position. Janbazan are faced with a diversity of problems and issues including "the Janbaz identity concern" and the challenges related to it. 
The question of this article is that how they think about their Janbaz position and identity and its changes in comparison with the past. To evaluate and analyze this issue, using the qualitative methodology and interview technique, we gathered and compared the detailed comments of 32 Janbaz in Tehran.
The findings demonstrate that in their view, Janbaz literature has changed and in many cases, its sanctimony and dignity reduced to a set of compliments and media and propaganda discourse. In the society, new behavior patterns and ways of interpretations have developed which are incongruent with the devotion culture and its discourse. According to the results, nowadays the transformations in Janbaz and devotion value discourse led to a material and subsistence approach to the extent that this economical approach toward Janbazan overcomes the cultural attitude. This transformation has been added to their own and their families cultural concerns and social separation, especially their spouses and children. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Janbaz Identity
  • Identity Challenge
  • Imposed War
  • Social isolation
  1. کتابنامه فارسی

    1. ابوالحسنی، سیدرحیم. 1389. تعیین و سنجش مؤلّفه‌های هویت ایرانی. تهران: پژوهشکدۀ تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    2. ابوالحسنی، سیدرحیم. 1388. «سازگاری هویت‌ها در فرهنگ ایرانی: مطالعۀ موردی شهروندان تهرانی»، سیاست، ش10.
    3. احمدی، حمید. 1383. «‏هویت و قومیت در ایران» در هویت در ایران. پژوهشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
    4. آشوری، داریوش. 1379. ما و مدرنیت. تهران: موسسۀ فرهنگی صراط.
    5. افروز، غلامعلی و علی‌اکبر ویسمه. 1380. «بررسی رابطۀ میزان افسردگی فرزندان پسر جانبازان و نحوۀ ارتباط با پدرانشان». مجلۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی. س31 .
    6. امین‌بیگی، علی. 1385. بررسی علل اختلافات زناشوئی جانبازان نخاعی استان آذربایجان غربی. طرح پژوهشی.
    7. اوند، داوود. 1377. چالش‌های برون‌مرزی و هویت ایرانی در طول تاریخ. ماهنامۀ اطلاعات سیاسی‌ـ‌اقتصادی. س12، ش129، 130.
    8. تاجیک، محمدرضا. 1384. «روشن‌فکر ایرانی و معمای هویت ملی» در درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی. تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
    9. تبریزی، محسن. 1383. سنجش میزان رضایتمندی مددجویان از نحوۀ ارائۀ خدمات توان‌بخشی در جمعیت هلال احمر شهر تهران. کارفرما جمعیت هلال احمر.

    10. تولایی، عباس. 1385. «متغیرهای مرتبط به خودکشی در جانبازان متوفی». طب نظامی. د8، ش2.

    11. جانباز، دانشگاه تهران. دانشکده علوماجتماعی. ‏

    12. جنکینز، ریچارد. 1381. هویت اجتماعی، ترجمۀ تورج یاراحمدی. تهران: نشر شیرازه.

    13. حاجیلو، نادر. 1388. «رابطۀ فعالیت اقتصادی اجتماعی و تأثیر آن بر مشکلات روحی و روانی جانبازان». طب نظامی. د11، ش2.

    14. حقانی، حمید. 1386. پژوهشی بررسی کیفیت مراقبت ارائه‌شده به جانبازان قطع نخاع در منزل.

    15. خوراسگانی، ربانی. 1368. جامعه‌شناسی جنگ. انتشارات فیروز.

    16. رجائی، فرهنگ. 1373. «هویت و بحران هویت ایرانی». جامعۀ سالم. ش24.

    17. رضایی اردستانی، محمدحسین. 1374. بررسی ارزش‌های اجتماعی جانبازان. دانشگاه پیام نور.

    18. سازمان برنامه و بودجه، 1369. گزارش نهایی برآورد خسارت جنگ تحمیلی. تهران: معاونت امور اقتصادی، دفتر کلان اقتصادی. سایت بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی.

    19. سلیمی، حسین. 1381. ویژگی‌های روان‌شناختی‌ـ‌اجتماعی ‌جانبازان دارای وابستگی به مواد مخدر. کتابخانۀ علوم بهزیستی و توان‌بخشی. ‏

    20. شایان، فاطمه. 1386. «نگاه واقع‌گرایانه به مشکلات جانبازان». روزنامۀ رسالت. ش6280.

    21. شیخاوندی، داور. 1378. «میزگرد وفاق اجتماعی و همبستگی ملی». فصلنامۀ مطالعات ملی. س1، ش1.

    22. شیخاوندی، داور. 1380. ناسیونالیسم و هویت ایرانی. مرکز باز‌شناسی اسلام و ایران.

    23. الطائی، علی. 1378. بحران هویت قومی در ایران. تهران: شادگان.

    24. عراقیچیان، محمدرضا، بی تا. مناسب‌سازی بناهای اداری، درمانی و تجاری برای جانبازان و معلولین (مطالعۀ موردی شهر همدان).

    25. علی‌پورنیا، اکبر. 1386. بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر نگرش جانبازان نسبت‌به مواد مخدر در استان مازندران. بنیاد شهید و امور ایثارگران (معاونت پژوهش و ارتباطات فرهنگی).

    26. علی‌زاده، محمدحسین. 1379. «بررسی چگونگی گذران اوقات فراغت جانبازان و معلولین (با تأکید بر نقش تربیت بدنی و ورزش)». نشریۀ حرکت. ش6.

    27. عنبری، موسی و قاسم اویسی. 1388. طرح پژوهشی مطالعۀ اکتشافی دیدگاه‏های جانبازان انقلاب اسلامی نسبت‌به خدمات ایثارگری. ‏ادارۀ کل روابط عمومی و امور بین‏الملل بنیاد شهید انقلاب اسلامی .

    28. عنبری، موسی. 1383. «اثرات جنگ بر ساختار خانواده های مهاجر جنگ تحمیلی». نشریۀ (علمی‌ـ‌ترویجی) فرهنگ و اندیشه‏. ‏س6. ش22-23.

    29. عنبری، موسی. 1379. بررسی وضعیت آسیب‌دیدگان جنگ تحمیلی. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.

    30. کاستلز، مانوئل. 1380. عصر اطلاعات؛ قدرت هویت، ترجمۀ حسن چاووشیان. ج2. تهران: طرح نو.

    31. کاشی، عباس. 1387. کتاب راهنمای افراد مبتلا به آسیب نخاعی. ‏انتشارات پژوهشکده مهندسی و علوم پژشکی جانبازان.

    32. کبیری، افشار. 1389. بررسی تحولات تاریخی هویت ملی در ایران در هویت (3). تهران: پژوهشکدۀ تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام.

    33. کشتی‌دار، محمد. 1374. تأثیر تمرینات هوازی بر منبع کنترل و میزان افسردگی جانبازان ضایعۀ نخاعی استان خراسان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تربیت مدرس. ‏

    34. کهن‌روز، حسن. 1373. بررسی موانع و مشکلات کاریابی و اشتغال بکار دانشجویان‏.

    35. گستون، بوتول، بی تا. پولمولوژی جامعه‌شناسی جنگ. ترجمۀ فریدون سرمدی.

    36. گل‌محمدی، احمد. 1381. جهانی‌شدن فرهنگ و هویت. تهران: نشر نی.

    37. گیدنز، آنتونی. 1371. جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

    38. گیدنز، آنتونی. 1378. تجدد و تشخص. ترجمۀ ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.

    39. محسنی، ابراهیم، بی تا. بررسی نگرش جانبازان نسبت‌به عملکرد بنیاد جانبازان. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

    40. مصطفایی، رضا. 1361. جامعۀ جانبازان. پایان‌نامۀ کارشناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی.

    41. مهدی‌زاده و عنبرین. 1388. «بررسی رابطۀ میزان و نحوۀ استفاده از اینترنت و هویت فرهنگی جوانان». فصلنامۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات. س5. ش17.

    42. میرخانی، علیرضا. 1388. بررسی میزان رضایت‌مندی جانبازان از عملکرد بنیاد شهید. دانشگاه پیام نور.

    43. میرزایی، نورعلی. 1382. بررسی عمدۀ مسائل اجتماعی جانبازان با تأکید بر مسئلۀ اشتغال. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات.

    44. هادی‌بیگلو، اصغر. 1386. بررسی نیازها و منزلت اجتماعی جانبازان، سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران. (معاونت پژوهش و ارتباطات فرهنگی). ‏

    45. ولایی، سیدعباس. 1386. «پژوهشی با موضوع: کیفیت زندگی جانبازان شیمیایی 15 سال پس از مواجهه با گاز خردل». علوم رفتاری. س1. ش1.

    کتابنامه لاتین                                       

    46. Bruke j, Peter and Jan E. Stets, 2003. A Sociological Approach to Self and Identity. in Handbook of Self and Identity. Edited by Mark Leary and June Tangney, Guilford Press.

    47. Tajfel, H. & Turner, J. C. 1986. The social identity theory of intergroup behaviour. In S. Worchel & W. G. Austin (Eds.), Psychology of intergroup relations, pp. 7–24. Chicago, IL: Nelson-Hall.