تحلیل حوزه‏ ی عمومی پست مدرن با کاربرد روش واژگونی فوکو در مطالعه‏ ی رسانه‏ های نوین

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مجموعه‌ی علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله سعی بر این دارد تا به مطالعه‌ی نقش قدرت و عوامل شکل‌گیری حوزه‌ی عمومی در عصر پست‌مدرن بپردازد. بر این اساس از روش واژگونی فوکو استفاده می‌کنیم تا منابع تولیدی قدرت و اعمال آن در جهان پست‌مدرن را تحلیل کرده و در این حوزه به تولید شناخت بپردازیم. برای این امر، رویکرد تحلیلی فوکو از قدرت زیستی را مورد استفاده قرار می‌دهیم تا به نحوه‌ی تولید و اعمال قدرت در عصر پست‌مدرن و تأثیر آن بر شکل‌گیری یا عدم شکل‌گیری حوزه‌ی عمومی بپردازیم. در این مقاله با استفاده از روش واژگونی فوکو به‌دنبال طرح گسست هایی هستیم که ممکن است در جهان پست‌مدرن رخ داده باشد.
گسست تاریخی فوکویی ما را به دو یافته‌ی نظری و تجربی می‌رساند. گسست اول که در یک تحلیل نظری مبتنی بر جامعه‌ی کنترلی پست‌مدرن با مدل هارت و نگری ارائه می‌شود نشان می‌دهد قدرت پست‌مدرن با «ارتباطاتی کردن» کنترل و مراقبت افراد، از رسانه‌های نوین به‌عنوان فناوری‌های کنترلی استفاده می‌کند. علی‌رغم این‌که مطالعات زیادی بر اساس رویکرد هابرماسی نشان داده که اینترنت منجر به شکل‌گیری و تقویت حوزه‌ی عمومی می‌شود اما در این‌جا این تکنولوژی ارتباطی به‌عنوان «پان‌اپتیکن پست‌مدرن» و «کارخانه‌ی مجازی»، و «کاربران» آن به‌مثابه «کارگران پست‌مدرن» معرفی می‌شوند که با «کار عاطفی»، طبق مدل هارت و نگری و ژیژک، قدرت زیستی سرمایه‌داری را تشدید می‌کنند. درنتیجه امروزه «حبس، کنترل و بهره‌وری» سوژه‌ها در اینترنت، شکل‌گیری حوزه‌ی عمومی را در آن دشوار می‌کند. گسست دوم نشان می‌دهد (یافته‌ی تجربی ما) که در این عصر، اهمیت‌یافتگی فرهنگ و تاریخ و محوریت آن‌ها است که حوزه‌ی عمومی به‌عنوان ماحصل آن‌ها و عرصه‌ای برای تولید قدرت مردمی شکل می‌گیرد. نتیجه‌ی مطالعه‌ی میدانی موردی و اتنوگرافیک ایران که در سال‌های اخیر انجام شد نشان می‌دهد «قدرت مردمی» که متأثر از عوامل تاریخی ایرانی و اسلامی است، منجر به شکل‌گیری حوزه‌ی عمومی خودجوش در تصمیم‌گیری‌های مردمی این فصل از تاریخ معاصر شده است.
در مقام نتیجه‌گیری از یافته‌ها، این مقاله بیان می‌کند با توجه به تاریخی بودن فرهنگ ایرانی، کنش‌گران فعال این فرهنگ می‌توانند با استفاده از عناصر فرهنگیِ تاریخی‌شان، از تکنولوژی‌های ارتباطی پست‌مدرن قدرت‌زدایی کنند تا آن‌ها را برای تقویت قدرت مردمی خود برای شکل دادن به حوزه‌ی عمومی گسترده‌تر و جهانی‌تر به خدمت گیرند. چرا که حوزه‌ی عمومی شکل‌گرفته در سال‌های‌های اخیر در ایران توسط مردم فقط می‌تواند نشان‌دهنده‌ی پتانسیل آن‌ها باشد که با استفاده از تکنولوژی‌های ارتباطی معاصر، آن را جهانی کرده‌اند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Postmodern Public Sphere with Application of Foucauldian Reverse Methodology to New Media

نویسندگان [English]

  • hamid abdolahian 1
  • Mohammad Vakili ghazi jahani 2
چکیده [English]

This article is an attempt to study the role of power and factors involved in formation of Iranian public sphere in the postmodern period.   We will use Foucault's reverse method in order to analyze the sources of producing power and how power is being exercised in postmodern world.  We will use Foucault's approach to bio-power in order to be able to identify how power is being produced and how it is being exercised and how it leads to formation or lack of formation of public sphere.  We have also used Foucault's reverse method so to address some historical breaks that might have occurred in postmodern world.
Application of the Foucauldiannotion of historical break contributed to identifying two theoretical and empirical findings.  The first break is offered in the area of theoretical analysis in which we refer to the postmodern controlled society as Negri and Hardt put it in “Empire”.  This argument will clarify how the postmodern power uses new media in order to exercise its influence through the process of communicating mode of control.  Contrary to Habermas's approach to internet and its power to development of public sphere we indicate that this has become a postmodern panopticon type of control and a virtual factory in which users behave in a similar manner as postmodern workers in which they use their emotional work so to strengthen the bio-power of capitalism.  It seems as if the imprisonment, control and exploitation of subjects is taking place in internet and makes it hard for internet to be transformed into public sphere.
The second break (based on our empirical findings) indicates that it is the centrality of culture and history that contributes to the formation of public sphere as it creates ground for realization of power of masses.  Our 2009 field research results in Iran indicates that power of masses which takes its roots from historical as well as Islamic factors can provide the grounds for formation of Iranian public sphere.
Using the results of second break we will indicate that our conclusion for the first break is also valid as we believe internet alone cannot lead to the formation of Iranian public sphere.  Other results also indicate that power of masses can be deny the postmodern technologies and this is all because Iranian society enjoys historical and cultural factors that can help formation of an indigenous public sphere that has global orientations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Panopticon
  • bio-power
  • Post modernity
  • Controlled society
  • Internet
  • Public Sphere
  • Irano-Islamic history

مراجع

  • کتابنامه فارسی

    • احمد، اکبر (1380) پست‌مدرنیسم و اسلام، ترجمه‌ی فرهاد فرهمندفر، تهران: ثالث.
    • احمدی، بابک (1374) مدرنیته و اندیشه‌ی انتقادی، تهران: نشر مرکز.
    • اندرسون، والتر (1379) چند خبر پست‌مدرن، ترجمه و تدوین حسینعلی نوذری، تهران: نقش جهان.
    • بشیریه، حسین (1379) نظریه‌های فرهنگ در قرن بیستم، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی آینده‌پویان.
    • حقیقی، شاهرخ (1383) گذار از مدرنیته؟ (نیچه ـ فوکو ـ لیوتار ـ دریدا)، تهران: نشر آگه، چاپ سوم.
    • دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1387) میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، ترجمه‌ی حسین بشیریه، تهران: نی.
    • دلوز، ژیل (1386) فوکو، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
    • رابینز و وبستر (1385) عصر فرهنگ فناورانه، از جامعه‌ی اطلاعاتی تا زندگی مجازی، ترجمه‌ی مهدی داوودی، تهران: توسعه.
    • روسنائو، پائولین (1380) پست‌مدرنیسم و علوم اجتماعی، ترجمه‌ی حسین کاظم‌زاده، تهران: آتیه.
    • ریتزر، جورج (1374) نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: علمی.
    • ریتزر، جرج (1389) مبانی نظریه جامعه‌شناختی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن، ترجمه‌ی شهناز مسمی‌پرست، تهران: ثالث.
    • ضمیران، محمد (1378) میشل فوکو، دانش و قدرت، تهران: هرمس.
    • فوکو، میشل (1380) ایران روح یک جهان بی‌روح، و 9 گفت‌وگوی دیگر، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
    • کچویان، حسین (1387) از تجدد تا مابعد تجدد، از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی، به‌اهتمام عباس کاظمی، تهران: جهاد دانشگاهی.
    • کریسمس، سایمن (1379) میشل فوکو، فلسفه‌ی اروپایی در عصر نو، ویراسته‌ی تایشمن و گراهام وایت، ترجمه‌ی حنایی کاشانی، تهران: نشر مرکز.
    • گراسبرگ، لارنس (1386) مطالعات فرهنگی و / در جهان‌های نو، ترجمه‌ی فردین علیخواه، مجموعه‌ی مقالات، به‌اهتمام عباس کاظمی، تهران: جهاد دانشگاهی.
    • گیدنز، آنتونی (1376) جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی منوچهر صبوری کاشانی، تهران : نشر نی.
    • لایون، دیوید (1387) پسامدرنیته، ترجمه‌ی محسن حکیمی، تهران: انتشارات آشتیان.
    • مرداک، گراهام (1389) "فراتر از پساها؛ بازاندیشی تغییر، بازیابی نقد"، ترجمه‌ی گودرز میرانی، نظریه‌های ارتباطات، ویراسته‌ی سعیدرضا عاملی، جلد چهارم، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    • نبوی، سید عباس (1386) فلسفه قدرت، تهران: انتشارات حوزه و دانشگاه.
    • نوذری، حسینعلی (1385) صورت‌بندی مدرنیته و پست‌مدرنیته، تهران: نشر نی.
    • هارت و نگری (1384) امپراطوری، ترجمه‌ی رضا نجف‌زاده، تهران: قصیده‌سرا.
    • هارت و نگری (1386) انبوه خلق، جنگ و دموکراسی در عصر امپراطوری، ترجمه‌ی رضا نجف‌زاده، نشر نی.
    • هارلند، ریچارد (1380) ابرساخت‌گرایی، ترجمه‌ی فرزان سجودی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

    کتابنامه لاتین:

    • Beresford, A. D. (2003). “Foucault’s Theory of Governance and the Deterrence of Internet Fraud”. ADMINISTRATION & SOCIETY. Vol. 35 No. 1. March 2003. 82-103. available at: http://ejournal.narotama.ac.id/files/82.pdf
    • Birch, K. (2006). “The Neoliberal Underpinnings of the Bioeconomy: The Ideological Discourses and Practices of Economic Competitiveness”. Genomics, Society and Policy 2(3): 1-15. Article Online .
    • Breton, P (2001). “Infinite Internet”. Available at: http://www.Findarticles.com/p/articles
    • Bringle, R. G., and Hatcher, J. A. (2000), “Successful Service-learning Programs: New Models of Excellence in Higher Education”. The Journal of Higher Education. 71, (4), 504-507.
    • Curran, J. (2002), Media and Power, New York: Routledge, 7th edition.
    • Danet, B. (2002), “Communication and Culture on the Internet”. European Union Summer School. University of Rome. June 2002. Lecture I. available at:
    • http://www.europhd.eu/html/_onda02/04/ss8/pdf_files/lectures/Danet_culture_Internet.pdf
    • Dolan, F. M. (2005). The Paradoxical Liberty of Bio-power; Hannah Arendt and Michel Foucault on Modern Politics, London: SAGE Publications.
    • Donk Wim van de., Loader, B. D., Nixon, P. G. & Rucht, D. (Eds.) (2004). Cyberprotest: New Media, Citizens and Social Movements. London: Routledge.
    • http://trn.sagepub.com
    • Foucault, M. (1977) “Nietzsche, Genealogy, History”. In Language, Counter-Memory,. Practice: Selected Essays and Interviews, edited by D. F. Bouchard, Ithaca: Cornell University Press.
    • Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge. Translated by A. M. Sheridan Smith. London: Tavostock.
    • Hardt, M. & Negri, A. (2005). Multitude: War and Democracy In The Age Of Empire. London: Penguin Books.
    • Hardt, M. & Negri, A. (2000). Empire. New York: Harvard University Press.
    • Hier, S. Greenberg, P. Walby, K. & Lett, D. (2007). “Media, Communication and the Establishment of Public Camera Surveillance Programmes in Canada”, Media Culture Society, September 2007 Vol. 29. No. 5 727-751.
    • Holland, N. N. (1996). “The Internet Regression”. in John Suler (Eds)., The Psychology of Cyberspace (1996), Department of English - University of Florida Gainesville, FL 32611-2036 U.S.A. Available at: http://www.rider.edu/~suler/psycyber/holland.html
    • Hughes, Z. (2003). “Sex, Lies and the Internet”, Ebony, Vol. 59, No. 1. http://www.findarticles.com
    • Jensen, M. J. & Danziger, J. N. (2002). “Civil Society and Cyber Society: The Role of the Internet in Community Associations and Democratic Politics”. The Information Society. 23: 39–50. 2007. Available at:
    • http://crito.uci.edu/papers/CivilSocietyandCyberSociety.pdf
    • Jordan, T. (1999), Cyberpower, the Culture and Politics of Cyberspace and the Internet, London: Routledge.
    • King, M. (2009), “Clarifying the Foucault–Habermas Debate, Morality, Ethics, and `Normative Foundations”. Philosophy Social Criticism.March 2009 Vol. 35 No. 3. 287-314, Available at: http://psc.sagepub.com/cgi/content/abstract/35/3/287
    • Koolstra, C. M. & Bos, M. J. (2009) “The Development of An Instrument to Determine Deferent livels of Interactivity”. The International Communication Gazette. 1748-0485; Vol. 71(5): 373–391; DOI: 10.1177/1748048509104980. Available at:
    • http://www.sagepub.com/mcquail6/Online%20readings/6d%20Koolstra%20&%20Bos.pdf
    • Koopman, C. (2010). “Revising Foucault: the History and Critique of Modernity”. Philosophy and Social Criticism. June 2010. 36:545-565. Available at:
    • http://psc.sagepub.com/content/36/5/545.full.pdf+html
    • Lyon, D. (1994). The Rise of Surveillance Society. Cambridge. UK: Polity.
    • MacDonald, M. (2006). “Empire and Communication: the Media Wars of Marshall McLuhan”. Media, Culture & Society. 2006. SAGE Publications (London, Thousand Oaks and New Delhi), Vol. 28 (4): 505–520. [ISSN: 0163-4437 DOI: 10.1177/0163443706062912]. Available at:
    • http://site.iugaza.edu.ps/tissa/files/2010/02/Empire_and_communication.pdf 
    • McKinlay, A. (2006). “Managing Foucault: Genealogies of Management”. Management & Organizational History. February 2006 vol. 1. No. 1.87-100. Available at:
    • http://moh.sagepub.com/content/1/1/87.short
    • Morgan, J. (2006). “Interview with Michael Hardt Theory”. Culture & Society. Vol. 23(5): 93–113.
    • Munro, I. (2000). “Non-Disciplinary Power and the Network Society. Organization. 7, 4, 679-695.
    • Poster, M. (2001(. What's the Matter with the Internet. Minneapolis: University of Minnesota Press.
    • Poster, M. (1990(. The Mode of Information. Cambridge: Polity.
    • Press, A. & Livingeston, S. (2006). “Taking Audience Research in to the Age of New Media; Old Problems and New Challenges”. in Mimi whaite and James schwoch (eds.). Questions of Method in Cultural Studies, Malden, MA: Blackwell Publishing.
    • Riva, G & Galimberti, C. (Eds.) (2003). Towards Cyber Psychology: Mind, Cognitions and Society in the Internet Age, Amsterdam: IOS Press.
    • Rohle, T (2005). “Power, Reason, Closure: Critical Perspectives on New Media Theory”. New Media & Society. London. Thousand Oaks, CA and New Delhi, Vol. 7(3):403–422. [DOI: 10.1177/1461444805052283]. Available at:
    ·      Fingers, T. (1993). “Modernity, Postmodernity-What in the World Are They?”.FollowTransformation: An International Journal of Holistic Mission Studies. SAGE – Oct 1, 1993 Volume 10 (4): 20.

    http://nms.sagepub.com/cgi/content/abstract/7/3/403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار