تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در لوایح و برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی

چکیده

مقوله‌های «زن» و «عدالت جنسیتی» بسته به اینکه در چه حوزة گفتمانی قرار گرفته باشند، معانی و هویت‌های متفاوتی به‌خود می­گیرند که هریک به نوع خاصی از گفتمان بستگی دارند که به آن معنا و هستی بخشیده است. مقاله ‌حاضر، درصدد پاسخگویی به این پرسش است که دولت‌های بعد از انقلاب اساساً چه رویکردی به مقوله «عدالت‌ جنسیتی» داشته‌اند؟
این مطالعه، به بررسی عدالت جنسیتی در دولت‌های بعد از انقلاب پرداخته است که علی‌رغم اینکه هریک دارای گفتمانی مربوط به خود بوده‌­اند، اما همچنان ذیل گفتمان جامع انقلاب اسلامی فعالیت نموده‌اند. از این طریق سعی شده است تا به بازشناسی دگرگونی رویکردهای مختلف گفتمانی در خصوص مقوله­های «زن» و «عدالت جنسیتی» پرداخته شود. نگاه گفتمانی به مفاهیم، به‌خصوص کاربست شیوه تحلیل گفتمان «لاکلاو و موفه» که بر مبنای آن، عناصر در درون گفتمان از طریق عمل مفصل‌بندی حول دال مرکزی معنا می‌یابند، نگاهی است که می‌تواند این نسبت معنایی حول مفاهیم زن و عدالت جنسیتی را نشان دهد.
یافته‌های حاصل که مربوط به تحلیل گفتمان متون لوایح پنج برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بوده و مبین رویکرد دولت‌های سازندگی، اصلاحات و عدالت‌محور به مقوله عدالت جنسیتی هستند، حاکی از آن­اند که دال شناور «عدالت اجتماعی»، ذیل گفتمان کلان انقلاب اسلامی، در قالب نشانه مرکزی «عدالت جنسیتی» مسدود و در مفصل‌بندی این گفتمان، حول نشانه مرکزی مذکور، نظام معنایی‌ای متشکل از دال‌های اصلی «توانمندی زنان»، «اشتغال زنان»، «حجاب و عفاف زنان» و «امنیت زنان» شکل گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Gender justice on Economic Social and Cultural development Plans in Islamic Republic of Iran

نویسنده [English]

  • reza safari shali
چکیده [English]

Woman” and “Gender justice” categories, depending on the related discourse field, have been taken different meanings and identities. Each given discourse gives its desirable meaning to these categories. This paper tries to answer this question; “what kind of approach do the post-revolutionary states basically have towards gender justice issue?”
In post-revolutionary era, we can talk about different gender justice discourses but all of them can be interpreted under comprehensive discourse of Islamic revolution. With regard to this matter, the paper scrutinizes the changes in different discourse approaches regarding “woman” and “gender justice” categories. The discourse perspective into concepts, for example discourse analysis method of “LacLou and Chantal mouffe” in which different components gain meaning just in articulation around central sign, is an approach which can clarify the relations of “Woman” and “Gender Justice” inside different discourse orders.
Findings of discourse analysis on five economic, social and cultural development plans of the Islamic republic of Iran represent the approaches of reconstructing, reformist and conservative equitable state to the category of gender justice. It shows that the floating sign, i.e. “Social justice” with regard to macro discourse of Islamic revolution, in the framework of central sign that is “gender justice” is closed and in articulation of this discourse through above mentioned central sign, meaning system is consisted of main concepts as “women capability”, “women employment” , “Hijab and chastity” and “women security” .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gender Justice
  • Women
  • discourse
  • reconstructing state (Sazandegi)
  • reformist state
  • conservative equitable state (Osoulgaraye Edalatgara)
  • ·    آذربایجانی، مسعود. (1388). عدالت جنیسیتی و اشتغال زنان. مطالعات راهبردی زنان. دوره 12. شماره 46.
  • ·    بهرامی­کمیل، نظام. (1388). نظریه رسانه­ها جامعه­شناسی ارتباطات. تهران: نشر کویر. چاپ اول.
  • ·    تاجیک، محمدرضا. (1377). متن، وانمود و تحلیل گفتمان. فصلنامه گفتمان. تابستان 1377. شماره یک.
  • ·    تاجیک، محمدرضا. (1384). روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان. تهران: نشر فرهنگ گفتمان. چاپ اول.
  • ·    تاجیک، محمدرضا. (1383). گفتمان و پادگفتمان وسیاست، تهران: مؤسسه تحقیقات وتوسعه علوم انسانی.
  • دشتی، محمد. (1378). ترجمه نهج البلاغه، قم: نشر مشرقین.
  • ·    رودگر، محمدجواد. (1388). عدالت جنیسیتی از دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری. مطالعات راهبردی زنان. دوره 12. شماره 46.
  • ·    سلطانی، علی­اصغر. (1387). قدرت، گفتمان و زبان سازوکار­های جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی. چاپ دوم.
  • سوسور، فردیناند. (1378). دوره زبانشناسی عمومی. مترجم کوروش صفوی. تهران: انتشارات هرمس.
  • طباطبایی، علامه محمد حسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جماعه المدرسین حوزه العلمیه.
  • عطارزاده، مجتبی. (1388). عدالت جنسیتی، مرز تعامل جنسیت و سیاست. مجله طوبی. شماره 34.
  • صفری شالی، رضا. (1392). بررسی گفتمان عدالت اجتماعی در دولت‌های پس از انقلاب اسلامی ایران. پایان‌نامه مقطع دکتری رشته رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
  • فیرحی، داوود. (1381). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام. تهران: نشر نی. چاپ دوم.
  • محمدی، منوچهر. (1385) بازتاب جهانی انقلاب اسلامی. تهران: نشر سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • مددی چلیچه، مجتبی (زمستان 1388). زن- جامعه- عدالت جنسیتی. مطالعات راهبردی زنان. دوره 12. شماره 46.
  • مطهری، مرتضی. (1357). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: نشر صدرا. چاپ اول.
  • معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
  • منوچهری، عباس. (1387). رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران: نشر سمت. چاپ اول.
  • مهدوی­زادگان، داوود؛ داعی­نژاد، محمد­علی؛ طاهری، معصومه. (1383). حقوق زنان نقد و بررسی کنوانسیون رفع انواع تبعیض علیه زنان. تهران: نشر روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان. چاپ اول.
  • نیکخواه قمصری، نرگس. (1384). تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی. تهران: نشر پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی. چاپ اول.
  • هزارجریبی، جعفر و صفری‌شالی، رضا. (1391). آناتومی رفاه اجتماعی. تهران: جامعه و فرهنگ.
  • هوارت، دیوید. (1379). نظریه گفتمان، مجموعه مقالات گفتمان و تحلیل گفتمان به اهتمام دکتر محمدرضا تاجیک. ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: نشر فرهنگ گفتمان. چاپ اول.
  • کرمی قهی، محمدتقی. (1391). تحلیل گفتمان سه برنامه توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده. فصلنامه رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی. سال چهارم. شماره 13.          
  • احمدی، مینا. (1384). پیامدهای معاهدات بین‌المللی در ایران، بخش پایانی: تحول در امور بنیادین. فصلنامه کتاب زنان. شماره 30 .
  • خمینی، سیدروح‌الله (1385). صحیفه امام (22 جلد). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (چاپ و نشر عروج). چاپ چهارم.
  • زعفرانچی، لیلا سادات. (1378). زنان و خانواده در چهار برنامه توسعه. کتاب زنان. ویژه‌نامه زن و حکومت.
  • پیت، ریچارد و هارت ویک. (1384). نظریه‌های توسعه. ترجمه مصطفی ازکیا و رضا صفری شالی. تهران: نشر لویه. چاپ اول.
    • Jones, k.b. (1988). Towards the revision of politics. In Jones, k.b. and Janasdottir. (Eds). a. g. the political interests of gender. Sage: London.
    • Jones, k. b. (1990). Citizenship in Women- Friendly Polity. signs. 15.
    • Mouffe, c. (1999). Feminism, Citizenship and Radical Democratic Politics. In batler and Scott. (Eds). Feminist theories. The political Routledge: London.
    • Phillips, L & Jorgensen, M. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. California: sage publications.
    • Mouffe, CH. (1993). The Return of the Political. London: Verso.
    • Baliamoune, Mina. (2002). Gender Inequality and Economic Development in Sub-Saharan Africa and Arab Countries. UNU/WIDER Discussion paper 91. World Institute for Development Economics Research. Helsinki: United Nations University.
    • Khani, F. (2009). Analytical framework for the study of gender inequality in the world. Journal of Women in Development and Policy. 8(14). 2-14. (In Persian).
    • Seguino, S. (2012). Why are Women in the Caribbean so much more likely than Men to be Unemployed? Social and Economic Studies. 52(5). 81-324.
    • Seguino, S. (1998). Gender Inequality and Economic Growth: A Cross-Countryanalysis. Mimeographed. University of Vermont.