تحلیلی از فضای بیماری و بدن در گفتمان پزشکی اسلامی - ایرانی (گفتاری درباب جامعه‌شناسی پزشکی از منظر تاریخی)

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

2 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

3 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز

چکیده

این مقاله قصد دارد میان پزشکیِ مبتنی بر رده‌بندی که میشل فوکو آن را مطرح می‌کند و پزشکی اسلامی-ایرانی تحلیلی تطبیقی انجام دهد. پزشکی مبتنی بر رده‌بندی همان پزشکی است که به لحاظ زمانی با فاصله‌ای اندک پیش از پزشکی بالینی و پزشکی تشریحی-بالینی (پزشکی مدرن) در غرب رواج داشت. موضوعیت طرح تطبیق این دو پزشکی هم به تبادلات تاریخی فراوان میان آنها برمی‌گردد. مقاله نشان می‌دهد آنچه فوکو دربارۀ  فضای پیکربندی بیماری و فضای جایگیری بیماری در بدن بیان می‌دارد، در پزشکی اسلامی-ایرانی نیز صادق است. بدین ترتیب، این بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که پزشکی اسلامی-ایرانی نیز نوعی پزشکی مبتنی بر رده‌بندی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Clarification of Space of Body and Disease in Iranian-Islamic Medical Discourse (an Issue for Historical medical Sociology in Iranian-Islamic Culture)

نویسندگان [English]

  • Maryam Mokhtari 1
  • Hedayat Nasiri 2
  • Asghar Mirfardi 3
1 university of Yasoj
2 yasoj
3 university of Shiraz
چکیده [English]

Present paper tries to compare Foucauldian Idea about classificatory medicine with Iranian-Islamic medicine. In West word, before clinical-Anatomical medicine, classificatory medicine was usual. Presenting a comparison between Islamic-Iranian medicine discourse and classificatory medicine can be seen in historical communications between them. Present paper tries to show the space of configuration of the disease and space of localization of the illness in the body, in Foucauldian terms, can be traced in Iranian-Islamic medicine discourse. Based on this comparison, it can be claimed Iranian-Islamic medicine discourse is a kind of classificatory medicine which is theorized in Foucault’s idea.

کلیدواژه‌ها [English]

  • classificatory medicine
  • Iranian-Islamic medicine
  • space of configuration of the disease
  • space of localization of the illness in the body
پورمن، پیتر ای. و ساواژ. اسمیت، امیلی (1393)، پزشکی اسلامی در دورۀ میانه، ترجمۀ قربان بهزادیان‌نژاد. تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
- اولمان، مانفرد (1389)، طب اسلامی، ترجمۀ دکتر فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
- الگود، سیریل (1352)، تاریخ پزشکی ایران، ترجمۀ محسن جاویدان. تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکاء.
- الگود، سیریل (1357)، طب در دورۀ صفویه، ترجمۀ محسن جاویدان. تهران: دانشگاه تهران.
- شیرازی، نجم الدین محمود بن صائن الدین الیاس شیرازی (1390)، طب غیاثی (غیاثیه)، کپی نسخه خطی. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی تهران.
- طبیب، حسین بن قطب (1394)، سُهیلیه (ترجمۀ موجز القانون فی الطب)، به کوشش پریناز حقیقت دوست تهران: سفیر اردهال.
- شریعت تربقان (1390)، پزشکی و آموزش آن در ایران، تهران: چوگان با همکاری مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران.
- صادق خان، محمد و شریف خان، محمد (1394)، مخازن التعلیم، به کوشش رشید تفقد. تهران: المعی.
- چغمینی خوارزمی، محمدبن عمر (1392)، قانونچه، ترجمۀ شمس بن حسن منجم. تصحیح، پژوهش و ویرایش دکتر فریبا قربانی و دکتر روشنک قدس، به کوشش محمدرضا شمس اردکانی و فرید قاسملو، تهران: چوگان.
- میرفیض طبیب، اسکندر بن (1393)، ترجمه و شرح قانونچه فی الطب، به کوشش حمیده حجازی و دکتر یوسف بیگ‌باباپور، تهران: سفیر اردهال.
- طبیب، محمد باقر بن محمد حسین (1392)، حمیات (تب‌ها) در دو رساله در پزشکی، انتخاب و تصحیح میرهاشم محدث، تهران: سفیر اردهال.
- فوکو، میشل (1390)، تولد پزشکی بالینی: باستان‌شناسی نگاه پزشکی، ترجمۀ فاطمه ولیانی. تهران: ماهی.
- جرجانی، سید اسماعیل (1393)، ذخیرۀ خوارزمشاهی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات حسین علینقی و هادی نژادفلاح زیر نظر یوسف بیگ‌باباپور، مجلد اول. تهران: سفیر اردهال.
- جرجانی، سید اسماعیل (1393)، ذخیرۀ خوارزمشاهی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات حسین علینقی با همکاری هادی نژادفلاح زیر نظر یوسف بیگ‌باباپور، مجلد دوم، تهران: سفیر اردهال.
- جرجانی، سید اسماعیل (1393)، ذخیرۀ خوارزمشاهی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات حسین علینقی و هادی نژادفلاح با همکاری مژده سالارکیا، مجلد سوم، تهران: سفیر اردهال.
- مینایی، محمد باقر (1393)، کلیات طب ایرانی اسلامی در دوره تمدن اسلامی، تهران: چوگان.
- ناظم، اسماعیل (1391)، طبیعت در پزشکی ایرانی، بازنویسی و ویرایش محسن باغبانی، تهران: المعی.
- اوتاجی، امین‌الدوله (1392)، نزهته الملوک اوتاجی، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: سفیر اردهال.
- هروی، ابوالمظفر محمدبن مستنصر طبیب (1393)، نزهته الملوک، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: سفیر اردهال.
- قاسمی برومند، محمد و سیدعلی علوی‌نیا ابرقویی (1387)، مبانی طب سنتی و عصر اسلامی، تهران: تیمورزاده-نشر طبیب.
- عیسی‌بک، احمد (1371)، تاریخ بیمارستان‌ها در ایران، ترجمۀ نورالله کسایی، تهران: علمی و فرهنگی.
- براون، ادوارد (1364)، تاریخ طب اسلامی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
- قزوینی، لطیف (1392)، فواید الطفیه، تصحیح، پژوهش و ویرایش مجید انوشیروانی، با مقدمۀ حسن تاجبخش، تهران: طب سنتی ایران.
- نبی‌پور، ایرج (1383)، اندیشه‌های پزشکی علامه سید عبدالله بلادی بوشهری، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر.
-گلشنی، سید علیرضا و رنجبران، زینب (1393)، نگرشی بر تأثیر طب اسلامی در اروپا، تهران: چوگان.
- نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن (1385)، چهار مقاله، تصحیح علامه محمد قزوینی، تصحیح مجدد و شرح لغات محمد معین، تهران، نشر جامی.
- تاجبخش، حسن (1375)، تاریخ دامپزشکی و پزشکی در ایران، جلد دوم: دوران اسلامی، تهران: سازمان دامپزشکی کشور با همکاری انتشارات دانشگاه تهران.
- تاجبخش، حسن (1379)، تاریخ بیمارستان‌های ایران (از آغاز تا عصر حاضر)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سرمدی، محمد تقی (1378)، پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان از آغاز تا عصر حاضر، جلد دوم، بخش اول، ایران از دورۀ مغول تا عصر حاضر، تهران، انتشارات سرمدی.
- سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله بن (1370)، قانون در طب، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی (هه ژار)، چاپ ششم، تهران: سروش.
- کرمانی، نفیس بن عوض (1394)، شرح الاسباب و العلامات (سبب‌شناسی و علائم بالینی بیماری‌ها)، ترجمۀ احمد بن محمد الحسینی، بازنویسی و تعلیقات محمد باقر مینایی و منصور کشاورز، تهران: المعی.
- اخوینی بجاری، ابوبکر ربیع بن احمد (1371)، هدایه المتعلمین فی الطب، باهتمام جلال متینی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- زنوزی تبریزی، عبدالحسین (1388)، مطرح الانظار فی تراجم اطباء الاعصار و فلاسفه الامصار، تهران: موسسه فرهنگی حقوقی سینا.
- رازی، ابوبکر محمد زکریا (1386)، المنصوری فی الطب، پژوهش و گزارۀ حازم بکری صدیقی، پژوهش و برگردان محمد ابراهیم ذاکر، تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران.
- شیرازی، میرزا حاجی بابا محمد تقی (1387)، شرح و نگارش نو و روان از تسهیل العلاج و رسالۀ حافظ الصحه، قم: جلال‌الدین.
- قریشی شیرازی، نورالدین محمد بن عبدالله (1395)، قسطاس الاطباء، به تصحیح محمد افراسیابی‌پور، بخش اول، تهران: چوگان.
- Foucault, Michel (2003). The Birth of Clinic: An Archaeology of Medical Perception. Translated from the French by A.M.Sheridan, Routledge.
 Ebrahimnejad, H. (2003). Modernization, Medicine, and Power in Nineteenth-Century Iran, BRILL, LEIDEN and BOSTON.-
- Ragab, Ahmed (2015). The Medieval Islamic Hospital: Medicine, Religion, and Charity. Cambridge University Press.
- http://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%D8%B1%D9%82+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%A7