رویکرد انجمنی به اخلاق حرفه‌ای علم در ایران

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی

2 عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پژوهشکده‌ی مطالعات اجتماعی

3 عضو هیأت علمی پیشین مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

یکی از وظایف حرفه‌ای انجمن‌های علمی، انتقال ارزش‌های مبتنی بر رشتۀ علمی به عنوان اصلی‌ترین وظیفه و همچنین انتقال ارزش‌های تاریخی و سنتی جامعه به اعضای‌شان است. در این مقاله برای پرداختن به وظیفۀ نقش انجمن‌های علمی در ارتباط با اخلاق حرفه‌ای علم از تکنیک مصاحبۀ نیمه ساخت‌مند با کنشگران و اعضای انجمن‌های علمی استفاده شد. سپس دستاوردهای پژوهش در قالب چند مقولۀ اصلی شامل «تعریف اخلاق حرفه‌ای علم»، «فضای هنجاری علم»، «نقش انجمن‌های علمی در ارتقای اخلاق حرفه‌ای علم» و «راه‌کارهای ارتقای اخلاق حرفه‌ای علم» از رویکرد انجمنی صورتبندی و ارائه شده است. تحلیل یافته‌ها و برآیند نتایج این پژوهش نشان می‌دهد به رغم حساسیت بسیار زیاد انجمن‌های علمی در ایران نسبت به مسألۀ اخلاق علم فعالیت چندانی در زمینۀ ترویج اخلاق حرفه‌ای علم در میان آنها وجود ندارد. از یک سو موقعیت ساختاری انجمن‌های علمی، رهاشدگی و استفاده ابزاری از آنها به همراه کاستی‌های ساختار درونی انجمن‌ها و پایین بودن مشارکت انجمنی کارکرد آنها را در زمینۀ اخلاق حرفه‌ای علم تحلیل برده است و از سوی دیگر سیاست‌های تسهیل‌کنندۀ ناراستی‌های علمی و سکوت سیاست‌گذار در برابر رواج این ناراستی‌ها، شکل‌گیری یک ماراتون سراسری علم‌سازی به جای علم‌ورزی و در نتیجه رهاشدگی اخلاق حرفه‌ای علم را در پی داشته است. در پایان دو دسته راه‌کارهای فرایندی و ساختاری برای بهبود وضعیت اخلاق حرفه‌ای علم از رویکرد انجمنی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Associational Approach to the Professional Ethics of Science in Iran

نویسندگان [English]

  • masoumeh gharakhani 1
  • seyed ayatolah Mirzaei 2
  • Seyyed Mohammad Amin Ghaneirad 3
1 d
2 Institute for Humanities and Cultural Studies (IHCS), Faculty Member
3 National Research Institute for Science Policy (NRISP), Faculty Member
چکیده [English]

Amongst the professional tasks of scientific associations are conveying scientific discipline-based values as the most important task, as well as transmitting historical and traditional values of the society to their members. In order to address the task role of scientific associations with regard to professional ethics of science, semi-structured interview with activists and members of scientific associations was used. The analysis of researchfindings shows that in spite of the very high sensitivity of scientific associations in Iran to the ethics of science issue, no significant activity has been done in associations toward promotion of professional ethics of science. On the one hand the marginal status of scientific associations in the structure of the Iran's scientific space, their abandonment and instrumental use along with structural deficiencies within the associations and low associational participation have undermined their function with regard to professional ethics, and on the other hand the scientific misconduct facilitating policies and policy maker's silence against the prevalence of these misconducts have entailed the formation of a marathon of science production instead of doing science, and thus the abandonment of professional ethics in science. Finally, two groups of process and structural strategies are presented to improve the professional ethics of science status from association approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Professional Ethics
  • Ethics of science
  • Iranian scientific associations
  • Scientific community
  • Sociology of science

مراجع

- آراسته، حمید (1383) فلسفه انجمن‌های علمی، رهیافت، شماره 32، بهار، صص 26 – 22.
- ابراهیمی، قربانعلی (1372) اجتماع علمی، ساختار و هنجارهای آن، رهیافت، تابستان و پاییز، صص 40 – 30.
- امیرشیبانی، محمدعلی (1373) نگرش تاریخی به انجمن‌های علمی در ایران، رهیافت، شماره 6، بهار، صص 89 – 80.
- جانعلی‌زاده چوب بستی، حیدر و مصطفی علیزاده (1393) «اجتماع علمی در جامعه‌شناسی ایران» فصلنامه جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی 2 (1). صص 41-9.
- کمیسیون انجمن‌های علمی ایران (1395) شیب رشد عملکرد انجمن‌های علمی ایران از سال 1389 تا 1394 http://www.isacmsrt.ir/files/site1/files.pdf
- کمیسیون انجمن‌های علمی ایران (1395) جدول امتیاز دهی عملکرد یکساله انجمن‌های علمی سال 1394 http://www.isacmsrt.ir/files/site1/files/forme_ezharnameh_amalkard_94.xls
- طایفی، علی (1380) موانع فرهنگی توسعۀ تحقیق در ایران «مقدمه‌ای بر اندیشه‌ورزی و اندیشه‌سوزی در ایران»، تهران: آزاداندیشان.
- عباداللهی چنذانق، حمید و زهرا خستو (1391) «اجتماع علمی در دانشگاههای ایران: مطالعه موردی دانشکده‌های علوم اجتماعی دانشگاه‌های علامه طباطبایی و تهران» مجله جامعه شناسی ایران، شماره 4، صص 59- 24.
- عبداللهی، محمد (1381) «انجمن‌های علمی در زمینه ترویج و توسعه علم و اخلاق علمی»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره چهارم، شماره 1، صص 63-47.
- قاراخانی، معصومه و سید آیت‌الله میرزایی (1396) «اخلاق علم در علوم اجتماعی ایران»، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- قاراخانی، معصومه و سید آیت‌الله میرزایی (1395) «عوامل مؤثر بر ناراستی‌های دانشگاهی در فضای آموزش علوم اجتماعی ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره نهم، شماره دوم.
- قاراخانی، معصومه و سید آیت‌الله میرزایی (1394) فضای هنجاری آموزش علوم اجتماعی ایران (مطالعه موردی دانشگاه‌های دولتی تهران)، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 22، شماره 69، تابستان، صص 128-107.
- قاراخانی، معصومه (1393) سیاست‌های رفاهی اعضای هیات علمی در ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، پاییز، شماره 66.
- قاراخانی، معصومه و سید آیت‌الله میرزایی (1393) اخلاق علم در فضای آموزش علوم اجتماعی ایران، مطالعات جامعه‌شناختی، دوره بیستم، شماره 1، صص 119-89.
- قانعی‌راد، سید محمد امین، معصومه قاراخانی و سید آیت الله میرزایی (1396) «مطالعه کارکرد انجمن‌های علمی در گسترش اخلاق حرفه‌ای علم در ایران» طرح پژوهشی، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
- قانعی‌راد، سید محمدامین (1395) الگوی چهار وجهی برای ارزیابی توسعه علوم انسانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- قانعی‌راد، سیدمحمدامین و فرهاد خسروخاور (1390) جامعه‌شناسی کنشگران علمی در ایران، تهران: نشر علم، چاپ اول.
- قانعی‌راد، سیدمحمدامین (1385 الف) «وضعیت اجتماعی علمی در رشتة علوم اجتماعی»، نامة علوم اجتماعی، شمارة 27، صص: 27-56.
- قانعی‌راد، سیدمحمدامین (1385 ب) «نقش تعاملات دانشجویان و اساتید در تکوین سرمایه اجتماعی دانشگاهی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره هفتم، شماره 1، بهار، صص 3 – 29.
- قانعی‌راد، سیدمحمدامین (1385 پ) «تعاملات و ارتباطات در جامعه علمی: مطالعه موردی رشتة علوم اجتماعی»، تهران: پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
- میرزایی، سید آیت‌الله و معصومه قاراخانی (1393 الف) اخلاق پژوهش در علوم اجتماعی ایران، طرح پژوهشی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- میرزایی، سید آیت‌الله و معصومه قاراخانی (1393 ب) اخلاق پژوهش در علوم اجتماعی ایران، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره پانزدهم، شماره دوم.
- میرزایی، سید آیت‌الله و معصومه قاراخانی (1396) دوسویه‌گی ساختاری ناراستی‌های آکادمیک در ایران، مجله جامعه‌پژوهی فرهنگی، (زیر چاپ)
- وستفال، ریچارد (1387) تاریخ پیدایش علم جدید، ترجمه عبدالحسین آذرنگ و رضا رضایی، تهران: نشرنی.
- Anderson, Melissa S. and Joseph B. Shultz (2003) The Role of Scientific Associations in Promoting Research Integrity and Deterring Research Misconduct, Science and Engineering Ethics, Volume 9, Issue 2, pp. 269 272.
- Bird, Stephanie J. (1998) The Role of Professional societies: Codes of Conduct and Their Enforcement, Science and Engineering Ethics, Volume 4, Issue 3, 315 – 320.
- Frankel, Mark S. & and Stephanie J. Bird (2003) The Role of Scientific Societies in Promoting Research Integrity, Science and Engineering Ethics Volume 9, Issue 2,pp. 139-140.
- Iverson, Margot; Mark S. Frankel, and Sanyin, Siang (2003) Scientific Societies and Research Integrity: What Are They Doing and How Well Are They Doing It?, Science and Engineering Ethics, Volume 9, Issue 2,pp. 141-158.
- Kornfeld, William A. and Hewitt, Carl E. (1981) “The Scientific Communities Metaphor” IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics, Volume: 11, Issue: 1, Jan.
- Levineand, Felice J. & Joyce M. Iutcovich (2003) Challenges in Studying the Effects of Scientific Societies on Research Integrity, Science and Engineering Ethics, Volume 9, Issue 2, 257-268.
- Resnik, David, B. (2008) “Ethics of Science” in Statish psillos and Martin Curd (first edithed), The Routledge Companion to Philosophy of Science, Routledge, New York.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 25، شماره 2
اسفند 1397
صفحه 337-382

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار