یوتوپیایی آخرالزمانی : بررسی تحولات گفتمانی گروه‌های سلفی-جهادی از القاعده تا داعش

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد جامعه شناسی

2 هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

در زمینه‌ی مطالعات بنیادگرایی، دو گونه تحلیل‌ رایج است. دسته‌ی نخست، که عمدتاً متاثر از روش‌شناسی مطالعات ژئوپلتیک و روابط بین‌الملل‌ است، تمایل دارد علت تفوق گروه‌های جهادی را در تلاش‌های ضدانقلاب برای مهندسی خیزش مردمی بجوید. دسته‌ی دوم که بیشتر در فضای آکادمی اروپا غالب است عموماً بنیادگرایی را به‌مثابه‌ی یک فرم تحلیل می‌کند و کمتر به تحولات محتوایی این عرصه توجه دارد. در هر دو شکل تحلیل، داعش همچون صورت تشدیدشده‌ای از القاعده دیده می‌شود که تمایزش با سنت سلفی- جهادی ازپیش‌موجود صرفاً راهبردی است. در مقابل این دو گونه روایت، مقاله‌ی حاضر می‌کوشد تا شکل‌گیری ایدئولوژی داعش را در بطن مباحثات درونی جریان سلفی-جهادی واکاوی کند. به بیان دیگر، می‌کوشیم به‌ جای آنکه منشا ضدانقلابی به نام داعش را در جایی بیرون از تحولات منطقه بجوییم و با توسل به نیروهای بیرونی (از جمله اقدامات دستگاه‌های امنیتی) توضیح دهیم، نطفه‌ی شکل‌گیری داعش را در بطن منازعات ایدئولوژیک جریان جهادی بررسی کنیم. بدین منظور، به این پرسش می‌پردازیم که بین‌المتونیت داعش چگونه ساخته می‌شود؟ داعش چگونه متن‌های جریان‌ساز میدان سلفی-جهادی را انتخاب، بازتولید و مصرف می‌کند؟ در این راستا، مقاله با بررسی کتاب بنیان‌گذار نشانه‌های راه آغاز می‌شود و سپس برای شناسایی نقاط گسست از سنت سیدقطبی، نسبت کتاب‌های «مدیریت توحش» ابوبکر ناجی و «دعوت به مقاومت اسلامی جهانی» ابومصعب السوری را با ایده‌ی گروه پیشتاز می‌سنجد. این مقاله نشان می‌دهد که چگونه پروژه‌ی گذار از نخبه‌گرایی القاعده که توسط منتقدین درونی جریان جهادی صورت‌بندی شد در گسست از سنت سیدقطب و شکل‌گیری گروه داعش موثر بود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که داعش با اقتباس از پیش‌فرض‌های معرفت‌شناختی سوری و ناجی نهایتا به شکلی از جهاد عینیت می‌بخشد که سویه‌هایی فردگرایانه دارد، برآمده از ایده‌ی تقدم جهاد بر ایمان است و مخاطب خود را نه گروه برگزیده‌ای از پیشتازان بلکه عموم مردم قرار می‌دهد. این مقاله تاکید می‌کند که بررسی تحولات گفتمانی زمانی معنای راستین خود را بر ما آشکار خواهد کرد که در نسبت با سایر عوامل غیرگفتمانی بررسی شود؛ ازاین‌رو، مقاله‌ی حاضر نه فرجامین مرحله‌ی تحلیل بلکه صرفا نخستین گام در تحلیل پدیده‌ی داعش خواهد بود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Apocalyptic Utopia Discursive Development of Salafi-Jihadi Groups from Al-Qaeda to ISIS

نویسندگان [English]

  • ladan ahmadian haravi 1
  • sara shariati 2
1 -
2 university of tehran
چکیده [English]

In the studies of fundamentalism, two types of analyses are predominant. The first, which is mainly influenced by the methodology of geopolitical and international studies, seeks to explain the dominance of Jihadi groups in Syria with reference to counter-revolutionary attempts to manipulate the uprising. The second, widespread in the European Academy, tends to analyze fundamentalism mostly as a form and ignore its content development. In both types of these analyses, ISIS is considered as an intensified form of al-Qaeda whose difference from the established Salafi-Jihadi tradition is merely strategic. In contrast, this article aims to study the formation of ISIS ideology as embedded within inner debates of Salafi-Jihadi field. In other words, it seeks to examine the germ of emergent ISIS within the ideological struggles of Jihadism rather than tracking the origin of ISIS, as a counter-revolutionary manifestation, outside the field and explaining it with the recourse to external forces (namely measures of intelligence services). Thus, it aims to answer how ISIS intertextuality was constructed? How did ISIS choose, reproduce and consume the inspiring texts of Salafi-Jihadi field? In this regard, it studies the founding text of Milestones written by Qutb as the point of departure. Then, it turns to examine the relations between Management of Savagery by Abu Bakr al-Naji and The Global Islamic Resistance Call by Abu Mus’ab al-Suri with Qutb’s idea of vanguard group to identify points of rupture. This article indicates how the transitory project from the elitist approach of al-Qaeda, configured by inner critics of jihadi tradition, formed the impetus to rupture from Qutb’s tradition leading to the emergence of ISIS. Findings of this research shows that ISIS took on epistemological presumptions of Naji and Suri to materialize a form of Jihad which has individualistic sides, is centered upon primacy of Jihad over belief and finds its audience among the masses rather than a vanguard group. At the end, it acknowledges that the study of the discursive development reveals its genuine meaning only when examined in the relation with non-discursive elements; therefore, this article should not be regarded as the final phase but the first step in the analysis of ISIS. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ISIS
  • al-Qaeda
  • Salafi-Jihadi Tradition
  • Discursive Development
  • Elitism
  • Vanguard Group
  • Masses
-      ابازید، احمد. تحالف التطرّف والاستبداد ضد الثورة فی سوریة (2017). علی رابط: https://www.alaraby.co.uk
-      بورجا، فرانسوا. الإسلام السیاسی: صوت الجنوب. نشر دار العالم (1985). قاهرة.
-      ترنر، برایان. فضیلت جهان‌شمول: در باب دین در عصر جهانی، م. هاله لاجوردی. نشریه ارغنون شماره 24 (1383) تهران.
-      السوری، ابومصعب. دعوة المقاومة الإسلامیة العالمیة (1425 ه). علی رابط:
-      http://www.aldorar.net/2015/07/Book-Dawat-Almokawama-Alislamiya.html
-      قطب، سید. نشانه‌های راه، م. محمود محمودی، انتشارات احسان (1378) تهران.
-      شحاده، مروان. سیر گفتمان سلفی‌گری، م. محمد کاظم جعفری، انتشارات سروش (1396) تهران.
-      مهتدی، محمدعلی. سخنرانی در نشست: داعش و آینده عقلانیت در جهان اسلام. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات (1396).
-      مک‌کانتس، ویلیام. رستاخیز داعش: تاریخ، راهبرد و رویکرد آخرالزمانی دولت اسلامی. م. حامد قدیری، نشر اسم (1396) تهران.
-      ناجی، ابوبکر. مدیریت توحش، م. لادن احمدیان هروی و سوده منصوری، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  (1396) تهران.
-      یانگ، جولیان. مرگ و اصالت، م. محمدسعید حنایی کاشانی، نشریه ارغنون شماره 26 و 27 (1384) تهران.
 
-      Achcar, G. (2013). Marxism, Orientalism, Cosmopolitanism . London: saqi.
-      Lia, B. (2009). Architect of Global Jihad: The Life of Al Qaeda Strategist Abu Musʻab Al-Suri. London: HURST Publishers Ltd.
-      Lister, C. R. (2015). The Syrian Jihad: Al-Qaeda, the Islamic State and the Evolution of an Insurgency. London: Oxford University Press.
-      Roy, O. (1990). Islam and Resistance in Afghanistan. New York: Cambridge University Press.
-      Roy, O. (2005). Why Do They Hate Us? Not Because of Iraq. New York Times. https://www.nytimes.com/2005/07/22/opinion/why-do-they-hate-us-not-because-of-iraq.html
-      Roy, O. (2010). Holy Ignorance: When Religion and Culture Part Ways . New York: Columbia University Press.
-      Roy, O. (2017). Who Are the New Jihadis. The Guardian
-      https://www.theguardian.com/news/2017/apr/13/who-are-the-new-jihadis