نفی امر اجتماعی: برآمدن گفتارهای فردگرایانه در ایران پساجنگ (روانشناسی موفقیت، عرفان‌گرایی و انسان اقتصادی)

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی چگونگی برآمدن گفتارهای سوبژکتیو و فردی (روانشناسی موفقیت، عرفان‌گرایی، انسان اقتصادی) در ایران پساجنگ است. پروبلماتیک پژوهش از سویی چیستی رابطة گفتارهای مزبور با گفتار شهادت در زمان جنگ است و از سویی دیگر فهم چیستی خود این گفتارها و قرابت‌شان با یکدیگر است که چگونه سوژة بهنجار خود را تولید می‌کنند. برای پاسخ به مسئلة مزبور از روش تبارشناسی میشل فوکو استفاده شده است تا نشان دهیم آغازگاه مفصل‌بندی گفتارهای سوبژکتیو و فردی پساجنگ به چه وضعیتی بازمی‌گردد و چه پیوست‌ها و گسست‌هایی با وضعیت زمان جنگ داشته است. پژوهش حاضر به این نتیجه رسیده است که گفتار شهادت در زمان جنگ باعث غلبة امر انفسی و سوبژکتیو بر «امر اجتماعی» شد و از اساس سوژه‌ای را ساخت که در لحظه‌ای درونی و با غلبه بر نفس خویش خواهان رستگاری و شهادت بود. این سوژه در دوران پساجنگ در هم‌ارزی با عوامل غیرگفتاری دیگر شرایط امکان برآمدن گفتارهای سوبژکتیو پساجنگ را تسهیل کرد. در اصل در دوران پساجنگ فرم انسانی که می‌بایست در لحظه‌ای فردی و سوبژکتیو به رستگاری برسد باقی ماند اما محتوایش توسط گفتارهای جدید تغییر کرد. گفتار شهادت زمان جنگ و گفتارهای سوبژکتیو پساجنگ هستی‌شناسی اجتماعی/ انتقادی زمان انقلاب اسلامی را بدل به مبارزه با نفس و کشف نیروی درون کردند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Negation of the Social: The Emergence of Individualistic Discourses in Post-War Iran (Psychology of Success, Mysticism and Homo Economics)

نویسندگان [English]

  • qasem zaeri 1
  • Arash Narimani 2
1
2 .
چکیده [English]

The problematic of this research is, on the one hand, the relation of mentioned discourses to the discourse of martyrdom in time of war, and on the other hand, the understanding of what these discourses themselves are and how they relate to each other, how they produce their normal subject. To answer this question, the genealogical method of Michel Foucault has been used to show the beginning of the articulation of the subjective and individual discourses of the post-war situation and what connections and disconnections it had with the situation during the war. The present study has concluded that the discourse of martyrdom in time of war caused the domination of the psychic and subjective over the social and basically created a subject who wanted salvation and martyrdom in the inner moment and by overcoming himself. In the post-war period, this subject, in harmony with other non-discursive factors, facilitated the possibility of subjective post-war discourses. In the post-war era, the human form remained to be saved in individual and subjective moments, but its content was changed by new discourses. Wartime martyrdom discourse and post-war subjective discourses turned the social / critical ontology of the Islamic Revolution into a struggle and conflict with the sinful soul(NAFS) and the discovery of inner strength.

کلیدواژه‌ها [English]

  • War
  • Martyrdom
  • Economic Adjustment
  • the Social
  • Psychology of Success
  • Mysticism
  • Genealogy
  • the subjective

مراجع

 آریان، ناهید (۱۳۸۳) بررسی جامعه‌شناختی مفهوم فرد در دیدگاه اندیشمندان ایرانی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا.
آقایی، حسین (۱۳۹۰) تحلیل ساختاری و محتوایی وصیت نامه‌های شهدای دفاع مقدس، پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان.
بابایی، فاطمه (۱۳۸۰) تعدیل ساختاری/ فقر و ناهنجاری‌های اجتماعی، تهران، نشر کویر.
بوتل، اریک (۱۳۷۷) بسوی قرائتی نو از شهادت، مجلة نامة پژوهش، شمارة ۹، صفحة ۲۰۵-۱۹۱.
حسام مظاهری، محسن (۱۳۸۷) رسانة شیعه؛ جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
حیدری، آرش (۱۳۹۵) روانشناسی، حکومت‌مندی و نولیبرالیسم، مطالعات جامعه‌شناختی، دورة ۲۴، شمارة یک، ۴۰-۹.
دایر، وین (۱۳۷۳) عظمت خود را دریابید، ترجمة رضا آل یاسین، تهران، نشر مترجم.
رابینز، آنتونی (۱۳۷۲ آل) توان بی‌پایان، ترجمة محمدرضا آل‌یاسین، تهران، نشر یگانه.
ــــــــــ (۱۳۷۳) بسوی کامیابی ۴، ترجمة مهدی مجردزادة کرمانی، نشر مترجم.
ــــــــــ (۱۳۷۴) یادداشت‌های یک دوست، ترجمة مهدی مجردزادة کرمانی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد.
رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۷۶) توسعه و تضاد، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
ــــــــــ (۱۳۷۷) آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار.
شریعتی، علی (۱۳۶۰) حسین وارث آدم، تهران، نشر قلم.
ــــــــــ (۱۳۶۲) شیعه، تهران، دفتر تدوین و تنظیم آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی / نشر الهام.
طاهایی، سید جواد (۱۳۹۴) بسیجی شهید به مثابه انسان آرمانی ایرانی، تهران، مرکز اسناد وتحقیقات دفاع مقدس.
فروید، زیگموند (۱۳۸۲ الف) ناخوشایندی‌های فرهنگ، ترجمة امید مهرگان، تهران، انتشارات گام نو.
فوکو، میشل (۱۳۹۳ الف) تئاتر فلسفه، ترجمة نیکوسرخوش، افشین جهاندیده، تهران، نشر نی
ــــــــــ (۱۳۹۳ ب) دیرینه‌شناسی دانش، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشر نی.
ــــــــــ (۱۳۹۴)، تولد زیست سیاست، تهران، نشر نی.
کاظمی، عباس (۱۳۹۶)، امر روزمره در جامعة پساانقلابی، تهران، نشر فرهنگ جاوید.
کریمی، مصطفی (۱۳۹۴) گفتمان شهادت، تهران، نشر مرز و بوم.
کیرکگور، سورن (۱۳۷۸) ترس و لرز، ترجمة عبدالکریم رشیدیان، تهران، نشر نی.
مخدومی، رحیم (۱۳۹۳) جنگ پابرهنه، تهران، انتشارات سوره مهر.
مددپور، محمد (۱۳۸۰) گریز از یکسان سازی جهانی؛ اندیشة روزمرگی یا تفکر آرمانشهری، تهران، انتشارات سورة مهر.
مرتضوی، اسدالله (۱۳۷۷) تعدیل ساختاری، فاز نوین لیبرالیسم آثار وو نتایج سیاست تعدیل در ایران، مجلة بانک و اقتصاد، شمارة ۱، صفحة ۶۲-۵۸.
مشایخی، عادل (۱۳۹۵) تبارشناسی خاکستری است، تهران، انتشرات ناهید.
مورفی، ژوزف (۱۳۶۸) قدرت پول، ترجمة هوشیار رزم‌آزما، تهران، نشر مترجم.
مؤمنی، فرشاد (۱۳۷۴) کالبدشناسی یک برنامة توسعه، تهران، مؤسسة تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس.
ــــــــــ (۱۳۸۶) اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری، تهران، انتشارات نقش و نگار.
هاروی، دیوید (۱۳۹۷) تاریخ مختصر نئولیبرالیسم، ترجمة محمود عبدالله‌زاده، تهران، نشر دات.
مجلات و روزنامه‌ها
روزنامة ابرار، ۸/۰۹/۱۳۷۸
روزنامة ایران، ۱۴/۰۷/۱۳۷۸
روزنامة جمهوری اسلامی، ۲/۰۲/ ۱۳۶۸* ۱۶/۰۲/۱۳۶۸ * ۱۹/۰۸/۱۳۶۹* ۲۴/۱۱/۱۳۶۰ * ۲۲/۰۹/۱۳۷۸
روزنامة راه مردم، ۲۰/۰۲/۱۳۷۸
روزنامة عصر آزادگان، ۱۶/۰۸/۱۳۷۷
مجلة موفقیت، پیش شماره: شهریور ۱۳۷۷؛ شمارة شش: اسفند ۱۳۷۷؛ شمارة سی: اسفند ۱۳۷۹.
 
منابع انگلیسی
- Adelkhah, F. (1999). Being Modern in Iran, trans. J. Derrick, Paris: Hurst and company.
-Adorno, T. W. (2000). Introduction to sociology. Stanford University Press.
-Benjamin, W., Jennings, M. W., Eiland, H., & Smith, G. (2005). Selected Writings Volume 2, Part 2.
-Fukuyama, F. (1989). The end of history?. The national interest, (16), 3-18.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 27، شماره 1
مربوط به بهار و تابستان 1399
شهریور 1399
صفحه 9-49

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار