حقوق شهروندی زنان در ایران عهد قاجار

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشکده علوم انسانی دانشگاه گیلان

2 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه گیلان

3 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان

چکیده

مقاله حاضر درصدد است تا تصویر کلیت‌گرایانه از موقعیت اجتماعی زنان عهد قاجار را در یک خط سیر تاریخی قرار دهد و به این مسأله بپردازد که حقوق شهروندی زنان در عصر قاجار تا چه اندازه، تحت چه اشکال و با تبعیت از کدام منطق تحول تاریخی رنگ واقعیت به خود گرفته است؟ بر این اساس، از نظریه سه مرحله‌ای تحول تاریخی حقوق شهروندی مارشال برای هدف توصیف حقوق زنان بهره می‌گیرد. روش بررسی موضوع مطالعه موردی تاریخی است که در آن از روش اسنادی برای گردآوری اطلاعات و روش تطبیق الگو برای تحلیل اطلاعات استفاده می‌کند. نتایج حاکی از آن است که تحول حقوقی زنان در دوره قاجار عمدتاً در برخی شاخص‌های حقوق مدنی رخ داده است. هیچ‌کدام از دو شاخص حقوق سیاسی تحقق نیافت و حقوق اجتماعی تنها در شاخص آموزش شاهد تغییر ملموس بود. بدین‌ترتیب، زنان دوره قاجار تنها توانستند با کسب دستاوردهایی در زمینه آزادی‌های فردی تا مرحله نخست توالی تاریخی حقوق شهروندی پیش بروند و با ناکامی کامل در عرصه سیاسی به موفقیت‌های نخستین در حقوق اجتماعی دست یابند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

 Women's Civil Rights in Iran in Qajar

نویسندگان [English]

  • hadi noori 1
  • Mohammadreza gholami 2
  • farzaneh Esmaeilpor Langroodi 3
1 ِDepartment of social sciences, Faculty of human sciences, University of guilan, Rasht city, Country of iran
چکیده [English]

-        The Qajar period is the beginning of a modern era in the entire history of Iran. In the same period, Iran is introducing new concepts, including citizenship rights. During the Qajar period, Iranian women also met their citizenship rights for the first time and worked for it. Since women and men in one country share the same fate of their country, so ignoring women in some historical sources doubles the need to study their lives. The present research is the ability to conform to the T-score. The paper examines the rights of women in the Qajar era in three dimensions of civil, political and social rights based on Marshall’s formulation. This historical case study is a descriptive and data gathering method, documentary and analysis method of pattern matching. The findings show that only a fraction of the civil, political, and social rights aspects evolved alongside each other and at the same time, and it was not possible to follow Marshall as a historical sequence of Qajar women's citizenship rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women
  • Qajar
  • civil rights
  • political rights
-       آبراهامیان، یرواند (1388)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
-       آفاری، ژانت (1377)، انجمن‌های سرّی زنان در نهضت مشروطه، ترجمه جواد یوسفیان، تهران: بانو.
-       اتحادیه، منصوره (1373)، «زن در جامعه قاجار»، کلک، ش 55 و 56، مهر و آبان، صص 50-27.
-       اسمیت، دنیس (1388)، برآمدن جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آقاجری، تهران: مروارید.
-       اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (1345)، روزنامه خاطرات، تهران: امیرکبیر.
-       اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1363)، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه: المآثر و الآثار، کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
-       اعظام قدسی، حسن (1342)، کتاب خاطرات من یا روشن‌شدن تاریخ صدساله، تهران: ابوریحان.
-       اوبن، اوژن (1362)، ایران و بین النهرین، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
-       اورسول، ارنست (1382)، سفرنامه قفقاز و ایران، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
-       بامداد، بدرالملوک (1356)، از تاریکی به روشنایی، تهران: امیرکبیر.
-       بابن و هوسه (1363)، سفرنامه جنوب، ترجمه محمدحسن اعتمادالسلطنه، مصحح میرهاشم محدث، تهران: دنیای کتاب.
-       براون، ادوارد (1384)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمه ذبیح‌الله منصوری، تهران: کانون معرفت.
-       بروگش، هنریش (1367)، سفری به دربار سلطان صاحب‌قران، ترجمه مهندس کردبچه، تهران: اطلاعات.
-       بلوشر، ویپرت فون (1369)، سفرنامه بلوشر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
-       بلیکی، نورمن (1390)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نی.
-       بنجامین، ساموئل (1363)، ایران و ایرانیان، ترجمة حسین کردبچه، تهران: جاویدان.
-       بهرامی، عبدالله (1363)، خاطرات عبدالله بهرامی، تهران: علمی.
-       بیشوب، ایزابلا (1375)، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران: سهند.
-       بیکر، ترز (1377)، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: سروش.
-       پاتینجر، هنری (1348)، سفرنامه پاتینجر، ترجمه شاهپور گودرزی، تهران، دهخدا.
-       پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان، تهران: خوارزمی.
-       تاج‌السلطنه (1362)، خاطرات تاج‌السلطنه، به کوشش منصوره اتحادیه، تهران: تاریخ ایران.
-       ترابی فارسانی، سهیلا (1378)، اسنادی از مدارس دختران از مشروطه تا پهلوی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
-       حافظیان، محمدحسین (1380)، زنان و انقلاب: داستان ناگفته، تهران: اندیشه برتر.
-       جکسن، ویلیامز (1352)، سفرنامه جکسن، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
-       دالمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: طاووس.
-       دروویل، گاسپار (1337)، سفر در ایران، ترجمة منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز.
-       دلریش، بشری (1375)، نقش زن در دوره قاجار، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
-       دولت‌آبادی، یحیی (1336)، حیات یحیی، تهران: ابن‌سینا.
-       دیولافوا (1332)، سفرنامه دیولافوا، ترجمه محسن فره‌وشی، تهران، خیام.
-       رابینو، ه.ل (1343)، سفرنامه مازندران و استرآباد، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-       رابینو، ه.ل (1372)، روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال 1329 ق، ترجمه و تدوین جعفر خمامی‌زاده، تهران: اطلاعات.
-       رائین، اسماعیل (1355)، ان‍جم‍ن‌ه‍ای س‍ری در ان‍ق‍لاب مش‍روطی‍ت ای‍ران، تهران: جاویدان.
-       رایت، دنیس (1357)، انگلیسیان در ایران، در روزگار پادشاهان قاجار، ترجمه غلامحسین صدری، تهران: دنیا.
-       رایس، کلارا کولیور (1366)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس.
-       ربانی، رسول و دیگران (1385)، «بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی و میزان آگاهی افراد از حقوق شهروندی (شهر اصفهان در سال 1384)»، علوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، س اول، پیش شماره اول، صص 85 ـ 106.
-       رشدیه، شمس‌الدین (1362)، سوانح عمر، تهران: تاریخ ایران.
-       ساناساریان، الیز (1384)، جنبش حقوق زنان در ایران، طغیان، افول و سرکوب 1280 تا انقلاب 1357، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران: اختران.
-       سرنا، کارلا (1362)، سفرنامه مادام کارلاسرنا یا آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
-       شوستر، مورگان (1334)، اختناق ایران،‌ ترجمه ابوالحسن شوشتری، تهران: کاویان.
-       شیخ‌الاسلامی، پری (1351)، زنان روزنامه‌نگار و اندیشمند ایران، تهران: مازگرافیک.
-       شیل، ماری لئونورا (1362). خاطرات لیدی شیل، ترجمة حسین ابوترابیان، تهران: نو.
-       طولابی، توران و صفائیان، بهاره (1397)، «دگرگشت مفهوم پزشکی و بهداشت در بستر روزنامه‌نگاری زنان: بررسی قابلگی و دایگی در دوره قاجاری و پهلوی اول»، مطالعات تاریخ فرهنگی، سال 9، شماره 35، صص 70-51.
-       ظهیرالدوله (1351)، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار، تهران: کتاب‌های جیبی.
-       عضدالدوله، احمد میرزا (1355)، تاریخ عضدی، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر بابک.
-       عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران: قاجاریه، ترجمه یعقوب آژند، تهران: گستره.
-       فالکس، کیث (1381)، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
-       فلاندن، اوژن (1355)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
-       فلور، ویلم (1386)، سلامت مردم در ایران قاجار، ترجمه کمال نبی‌پور، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی.
-       فوران، جان (1390)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
-       فووریه، ژوانس (1368)، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: نوین.
-       قائم‌مقام فراهانی، ابوالقاسم (1389)، منشآت قائم‌مقام فراهانی، تصحیح سید بدرالدین یغمائی، تهران: نگاه.
-       کاستلز، ا. و دیویدسون، آ. (1382)، مهاجرت و شهروندی، ترجمه فرامرز تقی‌لو، تهران: مطالعات راهبردی.
-       کرزن، جرج ناتیل (1350)، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
-       کرسول، جان دبلیو (1373)، طرح پژوهش: روش‌های کیفی، کمی و ترکیبی، ترجمه علیرضا کیامنش و مریم دانای‌طوسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
-       کرمانی، میرزاآقاخان (1321 ق)، رساله سه‌مکتوب، مقدمه بهرام چوبینه، نسخه خطی دانشگاه کمبریج.
-       کرمانی، ناظم‌الاسلام (1362)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، آگاه.
-       کسروی، احمد (1354)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
-       گنجینه اسناد (1370)، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، سال اول، دفتر اول، بهار.
-       لوتی، پیر (1372)، به‌سوی اصفهان، ترجمه بدرالدین کتابی، تهران: اقبال.
-       محبوبی اردکانی، حسین (1357)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
-       مستوفی، عبدالله (1377)، شرح زندگانی من، تهران: زوار.
-       مقدم، والنتین (1395)، «پنهان در تاریخ: زنان و نقش اقتصادی آنان در ایران عصر قاجار و پهلوی»، ترجمه سیدحسن قرشی و خدیجه پهلوان، در تاریخ نو، شماره شانزدهم، پاییز، صص 127-79.
-       موریه، جیمز (1386)، سفرنامه جیمز موریه، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
-       ناهید، عبدالحسین (1360)، زنان ایران در جنبش مشروطه، تبریز: احیاء.
-       نجفی قوچانی، محمد حسن (1362)، سیاحت شرق، تصحیح رمضانعلی شاکری، تهران: امیرکبیر.
-       نجمی، ناصر (1364)، طهران عهد ناصری، تهران: عطار.
-       واتسن، گرانت (1355)، تاریخ ایران در دوره قاجاریه (از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858)، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: سیمرغ.
-       وقایع اتفاقیه (1361)، مجموعه گزارش‌های خفیه‌نویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران از سال 1322-1291، مصحح علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: پیکان.
-       ویشارد، جان (1363)، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنا، تهران: نوین.
-       ویلس، چالز جیمز (1363)، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمه سید عبدالله، تهران: زرین.
-       هاشمی، سید محمد (1325)، مذاکرات مجلس شورای ملی، دور دوم، ج 3، تهران: مجلس.
-       هدایت، مهدی قلی خان (1361)، خاطرات و خطرات، تهران: زوّار.
-       هدایت، مهدی قلی‌خان (1362)، گزارش ایران، به اهتمام محمدعلی صوتی، تهران: نقره.
-       همبلی، گاوین (1387)، «شهر سنتی ایران در دوره قاجار»، همشهری، س 12، ش 3396، خرداد.
-       ییت، چارلز ادوراد (1365)، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه قدرت‌الله روشنی و مهرداد رهبری، تهران: یزدان.
-       یین، رابرت کی (1378)، طرح تحقیق و روش‌های موردپژوهی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: آینده پویان.
-       Bahar, Sima (1983),"A Historical Background to the Women's Movement in Iran", Women in Iran, ed. Farah Azari (London: Ithaca), 170-89.
-       Bharier, Julian (1971), Economic Development in Iran 1900-1970, London: Oxford University Press.
-       Binning, Robert B. M. (1857), A Journal of Two Years Travel in Persia, Ceylon, etc, Vol. 2, London: WM. H. Allen and co.
-       Esfandiari, Haleh (1997), Reconstructed Lives, Women and Iran's Islamic Revolution, Baltimore: John Hopkins University Press.
-       Gilbar, Gad G. (1976), “Demographic Developments in Late Qajar Persia 1870-1906”, Asian and African Studies 11, pp. 147-49.
-       Janoski, T (1998), Citizenship and Civil Society, Cambridge: Cambridge University Press.
-       Hawkes, Martin (1935), Persia – Romance & Reality, London: Nicholson & Watson.
-       Marshall, T.H, (1950), citizenship and social class, Cambridge: Cambridge University Press.
-       Martin, Vanessa (2005), The Qajar Pact: Bargaining, Protest and the State in Nineteenth-Century Persia, London: New York: I.B. Tauris.
-       Mangol Bayat-Philipp (1978), "Women and Revolution in Iran, 1905-1911", Women in the Muslim World, ed. Lois Beck and Nikki Keddie, Cambridge, MA: Harvard University Press.
-       McElrone, Susynne (2005), “Nineteenth-Century Qajar Women in the Public Sphere: An Alternative Historical and Historiographical Reading of the Roots of Iranian Women's Activism”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol. 25 (2): 297–317.
-       Nashat Guity (1983), "Women in Pre-revolutionry Iran: A Historical Overveiw", Women and Revolution in Iran, ed. Guity Nashat, 6, pp. 170-71.
-       Oliver, D. and Heater, D (1994), The Foundation of Citizenship, London: Harvester wheatsheaf.
-       Paydar, Parvin (1995), Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran, New York: Cambridge University Press.
-       Priscilla Soucek (2001), "Coining of the Qajars: A System in Coining Transition", Iranian Studies 34, pp 51-87.
-       http://www.qajarwomen.org/ Harvard University.
-       Sheean, Vinscent (1927), The New Persia, New York and London: The Century Co.
-       Turner, Bryan S. (2001), “The Erosion of Citizenship”, British journal of sociology, No S2, Issue No 2.