جامعه و گروه‌های نوپدید دینی و معنوی

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

گروه حکمت و کلام جدید (جامعه‌شناسی دین)، پژوهشکدۀ اسلام تمدنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مشهد، ایران

10.22059/jsr.2023.91909

چکیده

در دهه‌های اخیر، شکل‌گیری گروه‌های نوپدید دینی و معنوی و جذب شدن مردم، به‌ویژه، جوانان و نوجوانان به این گروه‌ها مشکلاتی را برای بخشی از خانواده‌ها و برخی از نهادهای حکومتی فراهم آورده است. مواجهۀ مناسب با این واقعیت مبتنی بر شناخت دقیق و بی‌طرفانۀ آن است و شناخت دقیق آن در دنیای جهانی‌شدۀ کنونی، مبتنی بر شناخت تحولات مشابه در دیگر نقاط جهان است. تنها از چشم‌اندازی چندگانه و تطبیقی می‌توان به شناختی کامل رسید، روندهای اجتماعی مؤثر و جهتگیری آن‌ها را درک کرد و مواجهۀ مناسب را تشخیص داد. ویژگی‌های مهم گروه‌های نوپدید دینی و معنوی متعدد هستند و هر کدام شایستۀ مطالعه‌ای جداگانه می‌باشند. در این مطالعه، با تحلیل و استنتاج منطقی از پژوهش‌ها و یافته‌های جامعه‌شناسی دین، فقط یکی از این ویژگی‌ها، یعنی چگونگی برهم‌کنش و تعامل میان جامعه و گروه‌های نوپدید دینی و معنوی از چشم‌اندازی جهانی و در مقایسه با نمونه‌ای داخلی بررسی شده است. در جامعۀ ایران، واکنش بخش‌های سنتی جامعه، هماهنگ با نهادهای رسمی، در مواجهه با این گروه‌ها خصمانه است، در حالی که این گروه‌ها در بخش‌های دیگری از جامعه رواج پیدا می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که رواج این گروه‌ها را نمی‌توان، تنها نوعی نفوذ خارجی دانست، بلکه رشد این گروه‌ها، بیشتر تحولی فرهنگی و دینی و متأثر از روندهای کلان اجتماعی است و بنابراین، مسائلی را که در برهم‌کنش با جامعه به‌وجود آورده‌اند، نمی‌توان صرفاً با برخورد فیزیکی و امنیتی حل کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Society and New Religious and Spiritual Groups

نویسنده [English]

  • MohammadMasood Saeedi
Department of New Wisdom and Kalam (Sociology of Religion), Research Institute of Civilized Islam, Research Institute of Islamic Sciences and Culture, Mashhad
چکیده [English]

In recent decades, the formation of new spiritual groups and the attraction of people, especially adolescents and young people, to these groups has created problems for some people as well as for some government institutions. Appropriate confrontation with this reality is based on recognizing it exactly, and its accurate cognition in today's globalized world is based on knowing similar developments in other parts of the world. Only from a multiple and comparative perspective a complete cognition about effective social trends and their orientation and appropriate confrontation can be reached. The important features of the new spiritual groups are numerous, and each deserves a separate study. In this article, by logical analysis of research and findings in sociology of religion, just one of these features - that is, the way of interaction between society and new religious and spiritual groups - is studied from a global perspective comparing with an internal example. In Iranian society, the reaction of the traditional sections of the society, in coordination with the official institutions, is hostile when facing these groups. While these groups are spreading in other parts of the society. Researches show that the spread of these groups cannot be considered only as a kind of foreign influence, but the growth of these groups is mainly a cultural and religious development and is influenced by macro social trends, and therefore, the social issues they have created in the interaction with the society cannot be resolved by physical and security confrontation alone.

کلیدواژه‌ها [English]

  • interaction
  • society
  • mental heal
  • spiritual groups
جابریان، نفیسه؛ ربیعی، علی؛ محدثی گیلوائی، حسن و زاهدی مازندرانی، محمدجواد (1396) «نگاهی جامعه‌شناختی به گسترش معنویت‌گرایی نوپدید در شهر تبریز»؛ فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، ش(2)10، ص 119-150.
حمیدیه، بهزاد (تابستان و پاییز 1391) «تلاشی در سنخ‌شناسی جنبش‌های نوپدید معنوی ایران»؛ مطالعات معنوی، ش4 و 5، ص 37-60.
رمضانی، صدیقه؛ طالبی، ابوتراب و طالبی دارابی، باقر (زمستان 1397) «علل و زمینه‌های گرایش به معنویت‌گرایی جدید در ایران»؛ فصلنامۀ علوم اجتماعی، ش83، ص 159-192.
سعیدی، محمدمسعود (1396) عرفان در گرو حلقه­ها؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سعیدی، محمدمسعود (1397) پژوهشی در عرفان حلقه و انرژی‌درمانی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شاکرنژاد، احمد (بهار و تابستان 1397) «مبانی پانتئیستی سبک زندگی در معنویت‌گرایی جدید»؛ پژوهشنامۀ سبک زندگی، ش6، ص 25-41.
شاکرنژاد، احمد (تابستان 1394) «رواج معنویت: روی‌گردانی از دین یا بازگشت به دین؟»؛ اسلام و مطالعات اجتماعی، ش9، ص 95-122.
شاه حسینی، سمیه (پاییز و زمستان 1393) «شست‌وشوی مغزی، کنترل ذهنی و جنبش‌های نوپدید دینی»؛ مطالعات معنوی، ش13و14، ص 37-54.
قاضی‌زاده، علیرضا (پاییز 1389) «آسیب‌ها و چالش‌های ناشی از رشد فرقه‌های نوظهور در ایران»؛ پژوهشنامه، ش55، ص 149-190.
کاظم‌زاده، پروین (پاییز 1388) «بررسی عرفان‌های نوظهور»؛ فصلنامۀ پژوهشی پژوهشنامۀ اخلاق، ش5، ص 177-214.
کیانی، محمدحسین (زمستان 1391)؛ «علت‌شناسی جنبش‌های نوپدید دینی»؛ مطالعات معنوی، ش6، ص 61-88.
هزارجریبی، جعفر و فراهانی، حسن (پاییز 1394) «بررسی عوامل اجتماعی و سیاسی مؤثر بر گرایش به جنبش‌های نوپدید دینی»؛ فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی، ش1، ص 7-34.
همیلتُن، ملکلم (1377) جامعه‌شناسی دین؛ ترجمۀ محسن ثلاثی؛ تهران: تبیان.
یکتا، مهدیه؛ رهنمایی، حسین و نقیب‌السادات، سیدرضا (بهار 1397) «شناسایی تکنیک‌های تبلیغی عرفان‌واره‌های نوظهور»؛ فصلنامه علوم خبری، ش25، ص 69-101.
Appel, W. (1983). Cults in America: Programmed for Heaven. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Arweck, E. (1997). A Comparative Study of Responses to New Religions in Britain and Germany (PhD Thesis). London: King’s College, University of London.
Babbie, E., & Stone, D. (1977). An Evaluation of the est Experience by an National Sample of Graduates. Bioscience Communications, 3, 123-140.
Balch, R. W. (1980). Looking Behind the Scenes in a Religious Cult: Implications for the Study of Conversion. Sociological Analysis, 41(2), 137–143.
Balch, R. W., & Taylor, D. (2002). Making Sense of Heaven’s Gate. In D. G. Bromley, & J. Melton (eds), Cults, Religion and Violence. (pp. 209–229). Cambridge: Cambridge University Press.
Barker, E. (1984). The Making of a Moonie: Choice or Brainwashing? Oxford: Blackwell.
Beckford, J. A. (1985). Cult Controversies: The Social Response to the New Religious Movements. London: Tavistock Publications.
Beckford, James A. & Demerath III, N. J. (eds) (2009). The SAGE Handbook of the Sociology of Religion. London: Sage.
Bromley, D. G., & Melton (eds), J. (2002). Cults, Religion and Violence. Cambridge: Cambridge University Press.
Carrette, Jeremy & Richard King (2005). Selling Spirituality: The Silent Takeover of Religion; London, New York: Routledge.
Chang, M. H. (2004). Falun Gong. New Haven, CT: Yale University Press.
Clarke, P. B. (2006). New Religions in Global Perspective. London and New York: Routledge.
Dawson, L. L. (2002). Crisis of Charismatic Legitimacy and Violent Behaviour in New Religious Movements. In D. G. Bromley, & J. Melton (eds), Cults, Religion and Violence (pp. 80–102). Cambridge: Cambridge University Press.
Dawson, L. L. (2003). Who Joins New Religious Movements and Why? In L. L. Dawson (ed), Cults and New Religious Movements (pp. 116-130). Oxford: Blackwell.
Dole, A. A., & Dubrow Eichel, S. K. (1985). Some New Religions are Dangerous. Cultic Studies Journal, 2, 17-30.
Flanagan, Kieran & Peter C. Jupp (2007). A Sociology of Spirituality; England, USA: Ashgate.
Gaines, M.Josephine, et al. (1984). The Effects of Cult Membership on the Health Status of Adults and Children. Update, (Sept./Dec.), 9–17.
Gennap, A. v. (1960). The Rites ofpassage. Chicago: University of Chicago Press.
Ghazizade, AliReza (2010) "Harms and challenges caused by the growth of emerging sects in Iran"; Research Letter, N. 55, pp. 149-190. (inPersian)
Hall, J. H. (2002). Mass Suicide and the Branch Davidians. In D. G. Bromley, & J. Melton (eds), Cults, Religion and Violence (pp. 149–170). Cambridge: Cambridge University Press.
Halperin, D. A. (1987). Cults and Children: The Role of the Psychotherapist. Group, 11(1), 47-53.
Hamidiye, Behzad (2012) "An attempt in the typology of new spiritual movements in Iran"; Spiritual Studies, N. 4 & 5, pp. 37-60. (inPersian)
Hamilton, Malcolm (1998) Sociology of Religion; trans. by Mohsen Salasi; Tehran: Tebyan. (inPersian)   
Harvey, P. (1990). An Introduction to Buddhism. Teachings, History and Practices. Oxford: Oxford University Press.
Hezarjariby, jafar; Farahani, Hasan (2015) "Study of the social and political factors affecting the tendency towards New religious movements"; Quarterly Journal of Social Development, N. 1, pp. 7-34. (inPersian)   
Jabberin, Nafise; Rabiei, Ali; Mahadesi Gilvaei, Hasan; Zahedi Mazandarani, MohamadJavad (2017) "A sociological look at the spread of new spiritualism in Tabriz"; Journal of Iran Cultural Research, N. (2) 10, pp. 119-150. (inPersian)
Jones, C. A. (1994). Church Universal and Triumphant: A Demographic Profile. In J. R. Lewis, & J. G. Melton (eds), Church Universal and Triumphant in Scholarly Perspective (pp. 39–53). Stanford, CA: Center for Academic Publications.
Katz, F. E. (1999). Immediacy: How Our World Confronts Us & How We Confront Our World. Raleigh, NC: Pentland Press.
Kazemzade, Parvin (2009) "Study of New mystics"; Research Quarterly of Ethnic Research Paper, N. 5, pp. 177-214. (inPersian)
Kyani, MohamadHosain (2013) "Etiology of new religious movements"; Spiritual Studies, N. 6, pp. 61-88. (inPersian)
Latkin, C., Hagan, R., Littman, R., & Sundberg, N. (1987). Who Lives in Utopia? A Brief Report on the Rajneeshpuram Research Project. Sociological Analysis, 48(1), 73–81.
Lewis, James R. (ed.) (2004). The Oxford Handbook of New Religious Movements; New York: Oxford University Press.
Lofalnd, J., & Skonovd, N. (1981). Conversion Motifs. Journal for the Scientific Study of Religion, 20, 373-385.
Lowenstein, K. G. (2002). Meditation and Self-Regulatory Techniques. In S. Shannon (ed), Handbook of Complementary and Alternative Therapies in Mental Health (pp. 159-181). San Diego, CA: Academic Press.
Lynch, Gordon (2007). The New Spirituality: An Introduction to Progressive Belief in the Twenty-first Century; London, New York: I.B. Tauris.
Marlett, A., & Kristeller, J. L. (1999). Mindfulness and Meditation. In W. R. Miller (ed), Integrating Spirituality into Treatment: Resources for Practitioners (pp. 67-84). Washington, DC: American Psychological Association.
Mayer, J.-F. (2003). “Our Territorial Journey is Coming to an End”: The Last Voyage of the Solar Temple. In L. Dawson (ed.), Cults and New Religious Movements (pp. 208–227). Oxford: Blackwell.
McCollam, J. A. (1979). Carnival of Souls: Refigious Cults and Young People. New York: Seabury Press.
Melton, J. G., & Moore, L. (1982). The Cult Experience: Responding to the New Religious Pluralism. New York: Pilgrim Press.
Murphy, M., & Donovan, S. (1988). The Physical and Psychological Effects of Meditation. San Raphael, CA: Esalen Institute.
Pace, D. J., & Jones (eds), W. B. (2001). Religion and Psychology: Mapping the Terrain, Contemporary Dialogues, Future Prospects. London: Routledge.
Palmer, S. J. (1994). Moon Sisters, Krishna Mothers, Rajneesh Lovers: Women’s Role in New Religions. Syracuse, NY: Syracuse University Press.
Palmer, S., & Hardman, C. (1999). Children in New Religions. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
Poling, T., & Kenny, J. (1986). The Hare Krishna Character Type: A Study in Sensate Persinality. Lewiston, NY: Edwin Mellen.
Ramazani, sedighe; Talebi, Abutorab & Talebi Darabi, Bagher (2018) "Causes and contexts of new spiritualism in Iran"; Social Sciences, N. 83, pp. 159-192. (inPersian)
Robbins, T. (1988). Cults, Converts and Charisma. London: Sage.
Robbins, T. (2002). Sources of Volatility in Religious Movements. In D. G. Bromley, & J. Melton (eds), Cults, Religion and Violence (pp. 57–80). Cambridge: Cambridge University Press.
Rochford, E. B. (1985). Hare Krishna in America. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
Saeedi, MohamadMasood (2017) Mysticism of the Rings; Qom: Islamic Culture and Science Academy. (inPersian)
Saeedi, MohamadMasood (2018) A Research on Mysticism of the Rings and Energy Therapy; Qom: Islamic Culture and Science Academy. (inPersian)
Saliba, J. A. (2003). Understanding new religious movements. Oxford: AltaMira Press.
Saliba, J. A. (2019). Psychiatry and the cults: an annotated bibliography. Oxon : Routledge.
Schfranske (ed.), E. P. (1996). Refigion and the Clinical Practice of Psychofogy. Washington, DC: American Psychological Association.
Schumaker (ed.), J. F. (1992). Religion and Mental Heafth. New York: Oxford University Press.
ShahHosaini, Somaye (2014) "Brainwashing, mind control and New religious movements"; Spiritual Studies, n. 13 & 14, pp. 37-54. (inPersian)
Shakernejad, Ahmad (2015) "The prevalence of spirituality: turning away from religion or returning to religion?"; Islam and Social Studies; N. 9, pp. 95-122. (inPersian)
Shakernejad, Ahmad (2018) "Pantheistic Foundations of Lifestyle in New Spiritualism"; Lifestyle research paper, N. 6, pp. 25-41. (inPersian)
Snow, D. A., & Machalek, R. (1984). The Sociology of Conversion. Annual Review of Sociology, 10, 167-190.
Sparks, J. (1977). The Mind Benders: A Look at Current Cults. Nashville, TN: Thomas Nelson.
Spilka, B., & McIntosh (eds), D. N. (1997). The Psychology of Religion: Theoretical Approaches. Boulder, CO: Westview Press.
Spilka, B., Hood, R. W., & Gorsuch, R. L. (1985). The psychology of religion: an empirical approach. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice-Hall.
Stark, R., & Bainbridge, W. S. (1985). The Future of Religion, Secularization, Revival and Cult Formation. Berkeley: University of California Press.
Turner, R., Lukoff, D., Barnhouse, R. T., & Lu, F. G. (1996). Religious and Spiritual Problem: A Culturally Sensitive Diagnostic Category in DSM-IV. Journal of Nervous and Mental Disease, 183, 435-444.
Turner, V. (1967). Betwixt and Between: The Liminal Period in Rites of Passage. In V. Turner, The Forest of Symbols (pp. 93-111). Ithaca, NY: Cornell University Press.
Turner, V. (1969). The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Chicago: Aldine.
Underwood, B. (1979). Hostage to Heaven. New York: C. N. Potter.
Wallis, R. (1977 ). The Road to Total Freedom: A Sociological Analysis of Scientology. New York: Columbia University Press.
Wallis, R. (1984). The Elementary Forms of the New Religious Life. London: Routledge & Kegan Paul.
Wallis, R. (1993). Charisma and Explanation. In E. Barker et al. (eds), Secularization, Rationalism and Sectarianism (pp. 167–181). Oxford: Clarendon Press.
Walsh, R. (1999). Asian Contemplative Practices, Clinical Applications, and Research Findings. Journal of Transpersonal Psychology, 31(2), 83-107.
Wilson, B. R. (1998). New Religions: The Problems They Encounter Studies. Journal of Oriental, 8, 185–202.
Wilson, B., & Dobbelaere, K. (1994). A Time to Chant: The Soka Gakkai Buddhists in Britain. Oxford: Clarendon Press.
Yekta, Mahdyye, Rahkamaei, Hosain & Naghibossadat, SeyyedReza (2018) "Identifying the propaganda techniques of New quasi-mystics"; Quarterly Journal of News Studies, N. 25, pp. 69-101. (inPersian)   
Zellner, William W. & Marc Petrowsky (1998). Sects, Cults, and Spiritual Communities: A Sociological Analysis; Westport, Connecticut, London: Praeger.