کتابشناسی و کتابگزاری: شهرهای ایران؛ از شهرهای کهن تا شهر نشینی امروزین

5 مؤلف که مطالعه و تحقیق خود را در حوالی سال 1340 آغاز کرده و به هنگام‌ نگارش جلد اول کتاب،چنانکه خودیادآوری می‌کند،فقط از نتایج مقدماتی سرشماری‌ 1345 کشور آگاهی داشته و از آنها استفاده کرده است،برای تکمیل اطلاعات و مشاهدات محلی و تدوین جلد دوم کتاب در سالهای 1350-51 سفرهای پژوهشی‌ دیگری در شهرها و مناطق ایران انجام داده،و بدینسان از داده‌های کامل آخرین‌ سرشماری و نتایج تحولات اخیر اطلاع یافته است. روشن کردن این نکته اهمیت‌ بسیار دارد،زیرا بررسی ماهیت این تکنیک،بخصوص در مورد امر قنات،پیدایش‌ شهر را از صورت یک عامل جغرافیائی محض خارج کرده و در قلمرو عوامل‌ سیاسی-اجتماعی درمی‌آورد،چرا که ایجاد،نگهداری،و توسعهء قنات مستلزم دخالت‌ یک قدرت مسلط استو از لحاظ شرایط اقلیمی،مؤلف نتیجه می‌گیرد که اقلیم عامل مهمی در پیدایش‌ شهرها نیست زیرا حتی در بدترین شرایط اقلیمی شهرها و آبادیهای متعدد وجود دارد و هیچ ولایتی را نمی‌توان در ایران یافت که شرایط اقلیمی مساعد آن بر شرایط اقلیمی نامساعدش غلبه داشته باشد(ص 15). و نیز رجوع شود به کتاب زیر: (تصویرتصویر) کردن تأسیسات زیربنایی مانند قناتها،آب انبارها،کاروانسراها،و تأسیسات‌ دفاعی،لزوم حفظ و حراست از شهرنشینان در برابر حملات مداوم،نقش نظارت‌ کننده و ارتباطی شهرها و هر شبکه راهها می‌باید به یک نتیجه‌گیری مهم بینجامد و آن اینکه:در جامعه‌ای با مشخصات اقلیمی فلات ایران که تراکم اقتصادی-اجتماعی‌ و تمرکز جمعیت در آن با موانع جدی طبیعی رو به بروست،شهرنشینی و ایجاد اجتماعات متمرکز انسانی یک کار زیربنایی عظیم است که تحقق آن مستلزم دخالت‌ قدرتی قوی و کاربرد تکنیکهای مؤثر است."