پنهان‌کاری در خانه، پنهان‌کاری در رفتار تحلیل اجتماعی پنهان‌کاری در معماری و در اخلاق اجتماعی ایران دوره قاجار از خلال سفرنامه‌های فرنگیان

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد مهندسی معماری و دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jsr.2023.360004.1858

چکیده

معماری در هر جامعه متأثر از هنجارها و ارزش‌های حاکم بر آن جامعه است. معماری ایرانی نیز از این قاعده مستثنا نیست و در طول تاریخ چند هزارساله خود در پیوند با فرهنگ و شیوه‌های زیست ایرانیان تکامل یافته است. درون‌گرایی و پنهان‌کاری در معماری و نیز تفکیک اندرونی و بیرونی در خانه‌های سنتی، یکی از ویژگی‌های برجسته معماری ایرانی است. در این مقاله به ارتباط این جلوه معماری با اخلاق اجتماعی ایرانیان در دوره قاجار پرداخته و به دنبال ریشه‌های مشترک دوگانه درون و بیرون در معماری و شخصیت ایرانی در شرایط اجتماعی ایران هستیم. روش تحقیق در این مقاله تفسیری تاریخی و با اتکا به داده‌های به‌دست‌آمده از سفرنامه‌های سیاحان اروپائی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ناامنی اجتماعی موجود در جامعه، که خود درنتیجه عواملی چون شیوه‌های حکومت استبدادی و خودسرانه بوده، عامل مؤثری بر شکل‌گیری این روحیه در افراد و متعاقباً در خانه‌ها و سایر بناها بوده است و این امر با توجه به پیشینه‌ها و ارزش‌های فرهنگی ایرانیان به صورت‌های مشخصی بروز و ظهور یافته‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Concealment at home, concealment in behavior Social analysis of concealment in architecture and social ethics of Iran during the Qajar period through travelogues of Europeans

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Javadi Yeganeh 1
  • Hosna Esmaeelbeigi 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
2 Master of Architectural Engineering and Master's student of Sociology, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Architecture in every society is influenced by the norms and values of that society. Iranian architecture is no exception to this rule and has evolved throughout its several thousand years of history in connection with Iranian culture and ways of life. Introversion and concealment in architecture, as well as the separation of interior and exterior in traditional houses, is one of the prominent features of Iranian architecture. In this article, we have discussed the relationship of this architectural manifestation with the social ethics of Iranians in the Qajar period and we are looking for the common roots of the dual inside and outside in Iranian architecture and personality in Iran's social conditions. The research method in this article is a historical interpretation based on the data obtained from the travelogues of European tourists. The findings of the research show that the social insecurity in the society, which itself was the result of factors such as authoritarian and arbitrary government methods, has been an effective factor in the formation of this spirit in people and subsequently in houses and other buildings, and this is due to the background The cultural values of Iranians have emerged in specific ways.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Iranian architecture"
  • "introversion"
  • "internal and external"
  • "inside and outside"
  • "social insecurity"
  • "travelogue". "social ethics"
  • "concealment"

مراجع

اردلان، نادر و بختیار، لاله (1390). حس وحدت (نقش سنت در معماری ایرانی). ترجمه ونداد جلیلی. تهران: علم معمار رویال
ارونسون، الیوت (1400). روانشناسی اجتماعی. ترجمه حسین شکرکن. تهران: انتشارات رشد
ازنب، مریم؛ هنرور، جمال‌الدین و سروش، محمدمهدی و طاهری سرمد، فائزه (1401). بررسی سلسله‌مراتب فضایی در ایجاد محرمیت خانه‌ها با رویکرد گونه شناسی تاریخی. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، (23)، 153 – 189
انصاف پور، غلامرضا (1363). ایران و ایرانی (به تحقیق در صد سفرنامه دوره قاجاریه). تهران: چاپ گلشن
آنه، کلود (۱۳۶۸). اوراق ایرانی. ترجمه ایرج پروشانی. تهران: چاپخانة سپهر.
آنه، کلود (1370). گلهای سرخ اصفهان. ترجمه فضل الله جلوه. تهران: نشر روایت.
انواری، زهره (1398). مری داگلاس. تهران: نشر انسان شناسی.
اولیویه، گیوم آنتوان (1371). سفرنامه اولیویه. ترجمه محمدطاهر میرزا. تهران: انتشارات اطلاعات.
براون، ادوارد گرانویل (1344). یک سال در میان ایرانیان. ترجمه و حواشی ذبیح‌الله منصوری. تهران: معرفت.
بروگش، هاینریش (1374). در سرزمین آفتاب. ترجمه مجید جلال وند. تهران: نشر مرکز.
بمانیان، محمدرضا؛ و غلامی رستم، نسیم و رحمت‌پناه، جنت (1389). عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی، نمونه موردی خانه رسولیان یزد. نشریه مطالعات هنر اسلامی، (13)، 55 – 68.
بی­من، ویلیام (1381). زبان، منزلت و قدرت در ایران. ترجمه رضا مقدم. تهران: نشر نی.
پولاک، یاکوب ادوراد (1368). سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
پیرنیا، محمد کریم (1382). سبک‌شناسی معماری ایران. گردآوری و تدوین: غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات پژوهنده.
پیرنیا، محمد کریم (1384). معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات سروش دانش.
پیرنیا، محمد کریم (1390). معماری ایرانی. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: گنجینه.
ثریا، سید مهدی (1372). صفای باطن، مطالعه‌ای در روابط متقابل بین چند صفت. نشریه پژوهش‌های ارتباطی، (1)، 40 – 51.
جوادی یگانه، محمدرضا و آرمین امیر (1394). نگاهی به خودشرق‌شناسی در ایران مدرن: خلقیات ما ایرانیان، سیدمحمدعلی جمالزاده. جامعه پژوهی فرهنگی. 4 (4)، 1-19.
جوادی یگانه، محمدرضا و سعیده زادقناد (1394). ایرانیان در زمانه پادشاهی (خلقیات منفی ایرانیان در نگاه بیگانگان به جامعه ایران)، کتاب ششم. تهران: شورای اجتماعی کشور؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
جونز، سرهارفورد (1369). بخش هفتم از مجموعه ده سفرنامه. ترجمه مهراب امیری. تهران: انتشارات وحید.
حقیر، سعید و صلواتی، کامیار (1396). گزاره‌های نقادانه اروپاییان درباره معماری و شهرهای ایران در سفرنامه‌های قرن هفدهم تا نیمه قرن نوزدهم میلادی. نشریه هنرهای زیبا. 22 (3)، 57 – 70.
دالمانی، هانری، رنه د (1378). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، جلد اول. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر طاووس.
دانش­پژوه، منوچهر (1380). سفرنامه ... تا پخته شود خامی. تهران: نشر ثالث.
دروویل، گاسپار (1365). سفر در ایران. ترجمه منوچهر اعتماد مقدم. تهران: شباویز.
دروویل، گاسپار (1348). سفرنامه دروویل. ترجمة جواد محیی. تهران: انتشارات گوتنبرگ.
دمورگان، ژان ژاک ماری (1338). هیئت‌علمی فرانسه در ایران، مطالعات جغرافیایی. ترجمه و توضیح کاظم ودیعی. تبریز: چهر.
دوسرسی، لوران. کنت (1362). ایران در 1839 تا 1840. ترجمه احسان اشراقی. تهران: نشر دانشگاهی.
گوبینو، کنت (1382). سه سال در ایران. ترجمه ذبیح‌الله منصوری. تهران: انتشارات فرخی.
دیبا، داراب، (1378). الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران. نشریه معماری و فرهنگ. 1، 97 – 106.
دیولافوآ، ژان (1376). سفرنامه (خاطرات کاوش‌های باستانی شوش). ترجمه ایرج فره وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راتیسلاو، آلبرت چارلز (1386). کنسول در شرق: خاطرات جنرال کنسول انگلستان از زندگی سیاسی خود و انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه رجبعلی کاوانی. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
زونیس، ماروین (1387). روانشناسی نخبگان سیاسی ایران. ترجمه پرویز صالحی، سلیمان امین زاده، زهرا لبادی. تهران: انتشارات چاپخش.
ژوبر، پیر آمده (1347). مسافرت در ارمنستان و ایران. ترجمه علیقلی اعتماد مقدم. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
سرنا، کارلا (1362). آدم ها و آیین ها در ایران. ترجمه علی اصغر سعیدی. اصفهان: چاپ نقش جهان.
شیل، ماری لیدی (1362). خاطرات لیدی شیل همسر وزیر مختار انگلیس در اوائل سلطنت ناصرالدین شاه. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: نشرنو.
فلاندن، اوژن (1356). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران. ترجمه حسین نور صادقی. تهران: انتشارات اشراقی.
کرزن، جورج ناتانیل (1380). ایران و قضیه ایران، جلد اول. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1380). بنیان خودکامانه دولت و جامعه در ایران. ترجمه علیرضا طیب. کتاب ماه علوم اجتماعی، (41) و (42)، 61 – 67
کورت گروتر، یورگ (1393). زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گیرتس، کلیفورد (1400). دانش محلی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.
لندر ، آرنولد هنری سویچ (1388). ایران در آستانه مشروطیت، در سرزمین آرزوها. ترجمه علی‌اکبر عبدالرشیدی. تهران: اطلاعات.
لنگ، جان (1391). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضا عینی فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لوتی، پیر (1371). سفرنامه: به‌سوی اصفهان. ترجمه بدرالدین کتابی. تهران: اقبال.
مامونتوف، ن. پ (1363). بمباران مجلس شورای ملی در سال ۱۳۲۶ هجری قمری، حکومت تزار و محمدعلی شاه. ترجمه شرف‌الدین قهرمانی. تهران: اشکان.
معماریان، غلامحسین (1373). آشنایی با معماری مسکونی ایران، گونه شناسی درون‌گرا. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
ملکم، سرجان (1363). روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران در سال‌های 1799، 1800، 1801، به قلم ویلیام هالینگبری. ترجمه امیر هوشنگ امینی. تهران: کتاب‌سرا.
ملکم، سرجان (1362). تاریخ ایران، جلد دوم. ترجمه میرزا حیرت. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
مهدوی پور، حسسن (1377). مقدمه‌ای بر تأثیر فرهنگ در معماری. فصلنامه تخصصی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. (84)، 52 – 60
موزر، هنری (1356). سفرنامه ترکستان و ایران. ترجمه علی مترجم. تهران: سحر.
موسوی‌نصب، ماهرخ و تقوایی، ویدا و مظهری، محمدابراهیم (1400). تحلیل الگوی اندرونی – بیرونی به‌مثابه نظام پنهان فضایی با استفاده از روش نحو فضا در خانه‌های اواخر قاجار و اوایل پهلوی در بهبهان، فصلنامه علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای. (4)، 375 – 393.
میرزایی، حسین و رحمانی، جبار (1387). فرهنگ و شخصیت ایرانیان در سفرنامه‌های خارجی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. (3)، 55 – 77.
نقره کار، عبدالحمید (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
وامبری، آرمینیوس (1337). سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه. ترجمه فتحعلی خواجه‌نوریان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Nejad Ebrahimi, Ahad & Rahmat Mohammadzadeh (2013) Introversion and Its Role in Iranian Architecture and Urbanism genesis and development, International Research Journal of Applied and Basic Sciences, Vol, 7: 462 – 473
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 30، شماره 1
(بهار و تابستان 1402)
شهریور 1402
صفحه 185-206

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار