نگاه خیره به اربعین: مطالعه انسان‌شناختی تغییرات فرهنگ پیاده‌روی اربعین بر پایه انتظارات گردشگرانه زائران

نوع مقاله : علمی وپزوهشی

نویسنده

استادیار انسان‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده میراث فرهنگی، دانشگاه مازندران، بابلسر. ایران

10.22059/jsr.2024.368963.1922

چکیده

مراسم پیاده‌روی اربعین طی کمتر از دو دهه توانسته مشتاقان بسیاری از سراسر جهان، از جمله حدود ۳ میلیون نفر از ایران را به سوی خود بکشاند. درباره دستاوردهای این مراسم برای جهان تشیع سخن فراوان رفته است. اما طبیعتا چنین جمعیتی می‌تواند آسیب‌هایی نیز در پی داشته باشد. یکی از این آسیب‌ها نگاه گردشگرانه‌ای است که برخی از زائران به مراسم پیاده‌روی اربعین دارند؛ یعنی بعضا انتظار دارند همان خدماتی که در یک سفر تفریحی ارائه می‌شود، در پیاده‌روی اربعین نیز در دسترس‌شان باشد. هدف از نگارش این مقاله در کنار بررسی زمینه‌ها و ابعاد شکل‌گیری چنین سطح انتظاراتی، نشان دادن همین آسیب‌های نگاه گردشگرانه است.
در این پژوهش از روش‌های میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای استفاده شده است. روش اصلی پژوهش مردم‌نگاری بود که از تکنیک‌های مشاهده مشارکتی (تجربه حضور نگارنده در مراسم اربعین) و همچنین مصاحبه نیمه‌ساختارمند با ۶۲ نفر (۲۲ نفر کارشناس، ۲۰ موافق برگزاری اربعین و ۲۰ منتقد برگزاری اربعین به شیوه کنونی) استفاده گردید. داده‌های میدانی گردآوری شده ابتدا به متن تبدیل شد، سپس دسته‌بندی گردید و دست آخر در کنار داده‌های اسنادی تحلیل محتوا شد.
در این زمینه و بر پایه رویکردهایی که به بررسی مفهوم و رفتار «نگاه خیره» در پژوهش‌های انسان‌شناسی گردشگری پرداخته‌اند، تلاش شد به پیامدهای رواج این نگاه در میان زائران اربعین پرداخته شود. یافته‌ها نشان می‌دهد تغییر در خرده‌فرهنگ اجرای این مراسم بر پایه انتظارات زائران و به حاشیه رفتن اصالت دینی و معرفتی این مراسم از اصلی‌ترین آسیب‌ها و پیامدهای رواج این نگاه در مراسم پیاده‌روی اربعین است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Tourist gaze at Arbaeen: an anthropological study of changes in Arbaeen walking culture regarded on pilgrims' touristic expectations

نویسنده [English]

  • Amir Hashemimoghadam
Assistant Professor in Anthropology, Department of Social Sciences, Faculty of Cultural Heritage, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

In less than two decades, the Arbaeen walking ceremony attracted many enthusiasts from all over the world, including about 3 million Iranians. Much has been said about the achievements of this ceremony for the Shiite world. But naturally, such a population can cause harm for the ceremony, too. One of these damages is the touristic view that some pilgrims have of the Arbaeen walking ceremony; That is, sometimes they expect the same services that are provided on a leisure trip to be available to them on the Arbaeen pilgrimage. The purpose of this article is to show the negative impacts of the touristic gaze in addition to examining the contexts and dimensions of the formation of such a level of expectations.
The main research method was ethnography, which used participant observation (the author's experience of attending the Arbaeen ceremony) and semi-structured interviews with 62 people. The collected field data were categorized and finally content analysis was done along with the documentary data.
In this way and based on the approaches that have investigated the concept and behavior of "Tourist Gaze" in anthropology of tourism researches, an attempt was made to address the impacts of the prevalence of this gaze among Arbaeen pilgrims. The findings show that the change in the subculture of performing this ceremony based on the pilgrims' expectations and marginalization of the religious and epistemic authenticity of this ceremony is one of the main harms and impacts of the spread of this view in the Arbaeen walking ceremony.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anthropology of tourism
  • Ethnography
  • Arbaeen walk
  • Pathology
  • Commodification
  • Tourist gaze

مراجع

انگروزینو، مایکل (۱۳۹۶). درآمدی بر مردم‌نگاری. برگردان جبار رحمانی و محمد رسولی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی (۱۳۹۰)، گردشگری: ماهیت و مفاهیم، تهران: سمت. چاپ ششم.
پویافر، محمدرضا (۱۳۹۷)، حیران در مسیر، وامانده در خود، روایت پیاده‌روی اربعین: روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از پیاده‌روی اربعین و آیین جاماندگان ۱۳۹۶، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران. صص: ۲۹۵-۲۳۷.
پویافر، محمدرضا (۱۳۹۸)، سفر به تنهایی: روایتی مردم‌نگارانه از تجربه دینی اعتکاف، اصفهان: آرما.
تیموتی، دالن و السن، دانیل (۱۳۹۲). گردشگری و سفرهای زیارتی. گردشگری، دین و سفرهای معنوی. ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی‌فرد. تهران: جامعه‌شناسان. ۳۰-۱۳.
جواهری، فاطمه (۱۳۹۷). اربعین: رسانه اجتماعی شیعیان، روایت پیاده‌روی اربعین: روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از پیاده‌روی اربعین و آیین جاماندگان ۱۳۹۶. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ۳۴۱-۲۹۷.
شرفی‌خبوشان، محمدرضا (۱۳۹۹). چای عراقی: مجموعه داستان گروهی اربعین، تهران: دفتر نشر معارف.
دیگانس، جاستین (۱۳۹۲). زیارت دینی و سکولار، گردشگری، دین و سفرهای معنوی. ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی‌فرد. تهران: جامعه‌شناسان. ۵۶-۴۳.
سرافراز، یوسف و فکوهی، ناصر (۱۴۰۲). «زیستن میان فرهنگ‌ها: مردم‌نگاری چندفرهنگی بودن در میان معاودین محله دولت‌آباد تهران». پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، ۱۲ (۲۳)، ۱۴۰-۱۲۱:
https://doi.org.10.22059/IJAR.2023.361610.459825
شرافت، نعیم (۱۳۹۷). روزگار مشائیان کربلا. روایت پیاده‌روی اربعین: روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از پیاده‌روی اربعین و آیین جاماندگان ۱۳۹۶. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران. ۶۹-۱۳.
قمی، عباس (۱۳۸۶). مفاتیح‌الجنان، تهران: مشعر.
گونلو، ابرو (۱۳۹۱). حج: تجربه زائران زن ترک. جعفری، جعفر و نوئل اسکات. گردشگری در جهان اسلام. برگردان مهدی رمضان‌زاده، محمود حسن‌پور و نازنین تبریزی. تهران: مهکامه. ۲۴۵-۲۳۱.
گی، چاک و فایوسولا، ادواردو (۱۳۹۰). جهانگردی در چشم‌اندازی جامع، برگردان علی پارسائیان و محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. چاپ هفتم.
مظاهری، محسن حسام (۱۳۹۷). اربعین ایرانی: رشد تصاعدی آمار ایرانی‌ها در پیاده‌روی اربعین: دلایل و پیامدها. پیاده‌روی اربعین: تاملات جامعه‌شناختی. به کوشش محسن حسام مظاهری. تهران: آرما. ۲۴۰-۱۹۹.
هاشمی مقدم، امیر (۱۳۸۹). راهنمای عملی بحث گروهی متمرکز. در سعیدی احمد، هاشمی مقدم، امیر و میرزایی، حسین. روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: جهاد دانشگاهی و جامعه‌شناسان.
 
Balsari, S. et al. (2016). Public health aspects of the world’s largest mass gathering: The 2013 Kumbh Mela in Allahabad, India. Public Health Policy. 37(4), 411-427.
Butler. R.W .1980. The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources, The Canadian Geographer / Le Geographe canadien, 24: 1. pp: 5–12.
Cole, S.  (2007) Beyond authenticity and commodification. Annals of Tourism Research. 34 )4(, 943-960
Cohen, E. (1979). A Phenomenology of Tourist Experiences. Sociology. 13: 2, 179-201.
Greenwood, D. J. (1977). Culture by the pound: An Anthropological Perspective on Tourism as Cultural Commoditization. Smith, V. (ed). Hosts and Guests: The anthropology of Tourism.
Blackwell Publishers. 129-138.
Moghaddam, H. A. (2019). Anti-tourism against the commodification of culture: Varf Chal (pour snow in pit)/ Zan Shahi (Kingdom of Women) ceremonies in the North of Iran. Hassan, A. and Sharma, A. Tourism Events in Asia. Routledge. 148-162.
Frey, N. L. (1998). Pilgrim stories: On and off the road to Santiago. University of California Press.
Nunez, T. (1989). Touristic Studies in Anthropological Perspective. Smith, V. (ed). Hosts and Guests: The anthropology of Tourism (2nd ed). University of Pennsylvania Press. 265-279.
Williams, E.L. (2009). Anxious Pleasures: Race and The Sexual Economies of Transnational Tourism in Salvador, Brazil. PhD thesis in Cultural and Social Anthropology. Stanford University.
Nash, D. (1989). Tourism as o Form of Imperialism. Smith, V (ed). Hosts and Guests: The anthropology of Tourism (2nd ed). University of Pennsylvania Press. 37-52.
Urry, J. & Larsen, J. (2011). The Tourist Gaze (3rd ed). London: Sage.
Chris, R & Aicken, M. (2005). Indigenous tourism: The commodification and management of culture. Amsterdam: Elsevier.
Xu, K.; Yan, T. & Zhu, X. (2013). Commodification of Chinese heritage villages. Annals of Tourism Research, 40. 415-419.
Ye, Sh; Xiao, H. & Zhou, L. (2018). Commodification and perceived authenticity in commercial homes. Annals of Tourism Research, 71. 39-53.
MacLeod, D. (2006). Cultural commodification and tourism: A very special relationship. Tourism Culture & Communication. 6. 71–84.
Olsen, D. H. & Wilkinson, G. (2016). Are fast pilgrims true pilgrims? The Shikoku pilgrimage. Annals of Tourism Research, 61(3), 228-230.
Turner, V. and Turner, E. (1978). Image and Pilgrimage in Christian Culture. Columbia University Press.
Van Gennep, A. (1960), The rites of passage: a classic study of cultural celebrations, translated by Monika Vizedom and Gabrielle Caffee, England: Routledge and Kegan Pual.
Vilaca, H. (2010). 2Pilgrims And Pilgrimages Fatima, Santiago De Compostela and Taize. Nordic Journal of Religion and Society. 23 (2), 137-155.
Moscarelli, R. (2023). Planning a Pilgrimage Route: Public Policies and Actors to Develop the Via Francigena in Italy. Geography of World Pilgrimages:
        DOI: 10.1007/978-3-031-32209-9_13 In book:
Noreen, K. (2018). The Virgin of Guadalupe, Juan Diego, and the Revival of the Tilma Relic in Los Angeles. Cambridge University Press.
مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی سابق)
دوره 30، شماره 2
بهمن 1402
صفحه 185-201

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار